مرتضی‌قلی خان صمصام

مرتضی‌قلی خان صمصام در سال ۱۳۲۲ فرماندار چهارمحال و بختیاری شد و بنای تمرد از دولت مرکزی گذاشت. دهبانان را برکنار کرد، مخالفانش را به زندان انداخت و اخذ وجوهی از مردم را که به رسوم عشایری معروف بود دوباره برقرار ساخت. از کار مأموران مالیاتی و ژاندارمری جلوگیری کرد و به تسلیح عشایر پرداخت. این اقداماتش باعث شد تقی فداکار نماینده اصفهان دولت صدرالاشراف را استیضاح کند اما پیش از طرح استیضاح، دولت استعفا داد.[4]

مرتضی‌قلی خان که با خواهر صولت الدوله قشقایی سرکرده ایل قشقایی ازدواج کرده بود، در سال ۱۳۲۵ در کنار قشقایی‌ها، از رهبران شورش عشایری فارس شد که به نهضت جنوب معروف است. این شورش به تحریک انگلیسی‌ها و برای جداکردن استان‌های ایل‌نشین جنوبی در گرفت که به ترمیم دولت احمد قوام (قوام السلطنه) نخست‌وزیر وقت منجر شد. مرتضی‌قلی خان که بر اثر مخالفت عموزاده و رقیبش ابوالقاسم خان بختیار از ایلخانی برکنار شده بود، از آن پس از هرگونه فعالیت سیاسی کناره‌گیری کرد.

• الیزابت، مکبن رُز. با من به سرزمین بختیاری بیایید، ترجمه: مهراب امیری، بینا، تهران:۱۳۷۳
• لایارد، سر اوستن هنری. سیری در قلمرو بختیاری و عشایر بومی خوزستان، ترجمه و حواشی: مهراب امیری، انتشارات فرهنگسرا، تهران:۱۳۷۱