مدیح نبوی

مدیح نبوی، به شعری گفته می‌شود که به مدح پیامبر اسلام محمد بن عبدالله پرداخته‌است. در این اشعار از صفات ظاهری و باطنی، خلقیات، اظهار شوق برای دیدن و زیارت وی و همچنین در تقدیس اماکن مربوط به وی و ذکر معجزات او یاد می‌شود. زکی مبارک مدیح نبوی را اینگونه تعریف می‌کند: «فنی از فنون شعری که صوفیان آن را گسترش داده‌اند و در آن بیان احساسات دینی موج می‌زند.»[1]

ویژگی‌های مدیح نبوی

از مهمترین تمایزات مدایح نبوی با دیگر اشعار، در موضوع آن است. موضوع اینگونه اشعار، تمرکز بر حقیقت محمدی و جلالت، بزرگی و افضلیت محمد بن عبدالله بر مخلوقات است. از دیگر تمایزات، بیان احساسات حقیقی شاعر و لطافت ذاتی اشعار است. شاعران این اشعار، غالباً به جهت کسب شفاعت محمد بن عبدالله در روز قیامت هستند.

پیشینه

مدیح نبوی از زمان ولادت پیامبر اسلام گزارش شده‌است. پس از آن با دعوت به اسلام و فتوحات خلفاء اسلام فراگیر شد و صوفیان آن را به‌طور جد مورد استفاده قرار دادند. از جمله این شاعران صوفی می‌توان به ابن فارض اشاره کرد. این اشعار تا قرن هفتم و زمان حیات شرف‌الدین بوصیری به شکوفایی خود ادامه داد. در بین اهالی ادب، اختلاف است که مدیح نبوی از چه زمانی ریشه گرفته‌است؛ برخی این خلاقیت شعری را مربوط به زمان بعثت پیامبر و آغاز فتوحات خلفا دانسته‌اند. برخی این خلاقیت را زاده شاعر مشهور عرب، حسان بن ثابت دانسته‌اند. برخی نیز معتقند این ذوق شعری تا قبل از قرن هفتم و اشعار شرف‌الدین بوصیری، ظهور چندانی نداشته‌اند.

در عصر محمد بن عبدالله

اولین شاعرانی که در مدح محمد بن عبدالله و در زمان حیات او اشعاری را سروده‌اند، عباس بن عبدالمطلب -عموی محمد- بوده‌است. وی در مدح محمد چنین سروده‌است:[2]

من قبلها طبت فی الظلال وفیمستودع حیث یخصف الورق
ثم هبطت البلاد لا بشرأنت ولا مضغة ولا علق
بل نطفة ترکب السفین وقدألجم نسرا وأهله الغرق
تنقل من صالب إلی رحمإذا مضی عالم بدا طبق
حتی احتوی بیتک المهیمن منخندف علیاء تحتها النطق
وأنت لما ولدت أشرقت الـأرض وضاءت بنورک الأفق
فنحن فی ذلک الضیاء وفیالنور وسبل الرشاد نخترق

از دیگر شاعرانی که در زمان حیات محمد شعر سروده‌است، ابوطالب -عموی محمد- بوده‌است. او سروده‌است:

وأبیض یستسقی الغمام بوجههثمال الیتامی عصمة للأرامل

از دیگر شاعران، می‌توان به کعب بن زهیر اشاره کرد که قصیده بردة وی شهرت بسزایی دارد. این قصیده اینگونه آغاز می‌شود:

بانت سعاد فقلبی الیوم متبولمتیم أثرها لم یفد مکبول

بعد از وفات محمد بن عبدالله

مهیار دیلمی، شاعر عباسی است که ده‌ها قصیده را در مدح اهل بیت و پیامبر اسلام سروده‌است، اما با این حال شرف‌الدین بوصیری از مهمترین شاعران در زمینه مدیح نبوی به‌شمار می‌آید. از مهمترین اشعار وی می‌توان به «قصیده بردة» و «کواکب الدریة فی مدح خیرالبریه» می‌توان اشاره کرد که مطلع آن اینگونه آغاز می‌شود:

أمن تذکر جیران بذی سلممزجت دمعا جری من مقلة بدم
أم هبت الریح من تلقاء کاظمةوأومض البرق فی الظلماء من إضم

این شعر مورد توجه بسیاری از شاعران قرار گرفته‌است و از مهمترین این شاعران ابن جابر اندلسی است که در تقابلی شاعرانه شعری سروده‌است که مطلع آن چنین است:

بطیبة انزل ویمم سید الأمموانشر له المدح وانثر أطیب الکلم

کتاب‌هایی با موضوع مدیح نبوی
  • «المجموعة النبهانیة فی المدائح النبویة» تألیف: یوسف النبهانی.
  • «موسوعة المدائح النبویة» تألیف: عبد القادر الشیخ علی أبو المکارم.
  • «المطالع الشمسیة فی المدائح النبویة» تألیف: النواجی، المتوفی سنة ۸۵۹ ه‍.ق
  • «المدائح النبویة حتی نهایة العصر المملوکی» تألیف: محمود سالم محمد.
  • «المدائح النبویة فی الأدب العربی» تألیف: زکی مبارک.

شاعران مدیح نبوی

مشهورترین شاعران مدیح نبوی عبارتنداز:

پانویس
  1. المدائح النبویة فی الأدب العربی، تألیف: زکی مبارک، منشورات المکتبة العصریة، صیدا بیروت، الطبعة الأولی 1935، ص:17.
  2. مستدرک الحاکم ج3 ص327، وأسد الغابة ج1 ص119.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.