مدال جلادت

این نشان نام خود را از عبارتی که برای نخستین بار و همزمان با آغاز طراحی این مدال در زمان محمدشاه قاجار بر روی آن درج شده گرفته است. در زمان شاهان دیگر قاجار تنها اشعار این مدال باقی ماند و عبارت «نشان جلادت» حذف گردید. از این رو و با توجه به شعر بکار رفته به «مدال شیردل» نیز شهرت پیدا کرده است.

طراحی مدال شیردل در زمان های مختلف در دوره قاجار با تغییراتی همراه بود اما به‌طور عمومی یک نشان مدوّر و دو طرفه بود که در روی خود دارای عنوان شاه در مرکز و یک بیت شعر در اطراف و در پشت خود دارای نشان شیر و خورشید و شاخه های بلوط و زیتون بود که در پایین با یک روبان به هم وصل شده بودند.

این بیت شعر به شرح زیر است:

در این نشان منظور از آفتاب همت، نقش خورشیدی است که در پشت شیر حک شده بود[1]. یکی از ویژگیهای این مدال علاوه بر دو طرفه بودن، داشتن تاریخ ضرب و تغییر آن با توجه به سال ساخت بود که از این دو نظرشباهت زیادی به سکه داشت.

این نشان سه درجه داشت:

• نقره (۴ مثقال با بند سفید): به سرباز، وکیل و سرجوقه اعطا می شد.
• مطلا (نقره با آبکاری طلا به وزن سه و نیم مثقال با بند سرخ): به بیک زاده و وکیل باشی اعطا می شد.
• طلا (سه مثقال و نیم با بند سبز): به نایب اعطا می شد.

برای هر یک از این نشان ها از طرف دولت مواجبی در نظر گرفته شد: مدال نقره ۲۵ هزار دینار، مطلا ۵ تومان و طلا ۱۰ تومان[1].

ساخت این مدال کاملاً وابسته به شرایط ضرابخانه دوره قاجار در ایران بود. زیرا بر خلاف بسیاری از مدالهای این دوره که برای ساخت آنها به کشورهای اروپایی بخصوص فرانسه سفارش داده می شد، این مدال در ایران تولید می شد. از اینرو تا قبل از ورود دستگاه ضرب سکه، این مدال بصورت ضرب چکشی تهیه می شد و همزمان با ورود دستگاه ضرب سکه توسط ناصرالدین شاه، این مدال نیز همانند سکه ها بصورت ماشینی تهیه و ضرب شد. پس از ماشینی شدن ساخت این مدال، نقش آن بر پولک های سکه های آن زمان ضرب می شد؛ بطوریکه وزن و اندازه این مدال مشابه سکه های پنجهزار دیناری نقره و پنج تومانی طلا بود.

پس از اتمام عملیات ضرب، یک حلقه در بالای مدال به آن متصل می شد و پس از اضافه شدن یک روبان به یک نشان آویز تبدیل می گردید.

نشان درجه دو جلادت محمد شاه قاجار

این مدال در زمان محمد شاه در روی خود دارای نقش شیر و خورشید و عنوان شاه در بالای آن بصورت «شاهنشه انبیا محمّد» بود. نام محمد شاه قاجار با همین عنوان بر روی سکه های رایج این دوره نیز دیده می شود.

در پشت این مدال، عنوان این مدال در بالا با عبارت «نشان جلادت» و در زیر آن دو مصراع شعر مربوطه در دو خط درج شده است. تاریخ ضرب نیز در پایین مدال دیده می شود.

از ویژگی های طراحی این مدال در این زمان، نقش شیر و خورشید آن است؛ چراکه بر خلاف سایر نقوش شیر و خورشید، صورت شیر در این مدال بصورت رو به جلو و در حالت نیمرخ طراحی گردیده است. نامگذاری این مدال بصورت «نشان جلادت» نیز برگرفته از عبارت مندرج در پشت این مدال است که در سایر مدالهای جلادت دوره قاجار دیده نمی‌شود[2]. همچنین قالب بکار رفته برای ضرب نشان های طلا و نقره در این زمان یکسان نیست که این تفاوت از بررسی عبارت «شاهنشه انبیا محمد» در دو مدالی که در ۱۲۶۳ هجری ضرب شده اند مشخص می شود.

همانطور که پیش از این گفته شد، نشان جلادت در این زمان همانند سکه ها به دو صورت چکشی و ماشینی ساخته شده است.

این مدال که عموماً از جنس نقره ساخته شده در روی خود دارای عنوان شاه به صورت «السلطان بن السلطان ناصرالدین شاه قاجار» و شعر مخصوص این مدال در چهار قسمت در اطراف آن و در پشت خود دارای نقش شیر و خورشید در مرکز، تاج کیانی در بالا، شاخه های بلوط و زیتون در اطراف، یک روبان در زیر و آیه اول سوره فتح است.

• 
  نشان جلادت ناصرالدین شاه با شیر معکوس؛ ۱۲۰۹ هجری
• 
  نشان جلادت ناصرالدین شاه؛ ۱۲۷۳ هجری
• 
  نشان درجه دو جلادت ناصرالدین شاه؛ ۱۲۹۶ هجری از آخرین نشانهای جلادت چکشی قاجار است.
• 
  نشان جلادت درجه یک چکشی ناصرالدین شاه

نشان نمونه جلادت ناصرالدین شاه با قطر ۱۶ میلیمتر

نشان جلادت در این زمان از سه جنس مس، نقره و طلا ساخته شده و به سه درجه یک، دو و سه تقسیم بندی شده اند. نشان درجه یک از جنس طلا و از نظر وزن معادل سکه پنج تومانی بود. نشان درجه دو از جنس نقره و هم وزن سکه پنجهزار دیناری یا پنج قرانی ساخته شده بود. عبارات روی مدال همان عبارات نشان جلادت چکشی است و تنها در مدال جلادت مربوط به سال ۱۳۱۱ هجری قمری، با اضافه شدن کلمه صاحبقران، عنوان شاه بصورت «السّلطان صاحبقران ناصرالدین شاه قاجار» تغییر کرد. همچنین در این سال بدلیل کمبود فضا در روی مدال، کلمه سنه نیز از کنار تاریخ ضرب حذف شده است. برخی حروف از کلمات شعر مخصوص این نشان، نقطه گذاری نشده اند که شامل حرف «شـ» در کلمات شیر و دشمن و حرف «نـ» در کلمه نشان است. اما کلمات شیر و نشان در مدال ضرب شده در تاریخ 1292 دارای تعداد نقاط صحیح هستند. تاریخ ضرب نشان جلادت در سال ۱۳۰۱ هجری قمری دچار خطای ضرب است؛ بطوریکه چهار رقم سال ضرب، تبدیل به پنج رقم و بصورت 1292 شده است.

• 
  نشان مسی جلادت ناصرالدین شاه؛ ضرب ۱۲۹۸
• 
  نشان درجه دو جلادت ناصرالدین شاه؛ ضرب ۱۲۹۸ هجری
• 
  نشان درجه دو جلادت ناصرالدین شاه؛ ضرب ۱۳۰۰ هجری
• 
  نشان درجه دو جلادت ناصرالدین شاه؛ ضرب ۱۳۰۱ هجری. تاریخ ضرب دچار خطا (ارور تاریخ) است.
• 
  نشان درجه یک جلادت ناصرالدین شاه، ضرب ۱۳۰۱ هجری با خطا در تاریخ ضرب
• 
  نشان درجه یک جلادت ناصرالدین شاه؛ ۱۳۱۱ هجری

شکل ظاهری این نشان در زمان مظفرالدین شاه قاجار نسبت به ناصرالدین شاه، تغییر چندانی نکرد و تنها نقش شیر و خورشید در دو طرح متفاوت ضرب شده است. در نشان جلادت این دوره، کلمهٔ سنه از کنار تاریخ ضرب حذف و یک خط کوتاه جایگزین آن شده است. نشان های جلادتی در این دوره وجود دارد که رسم الخط آن بصورت نستعلیق نبوده و از این نظر با خطی زیبا طراحی نشده اند که می تواند حاکی از آن باشد که قالب آن در ایران طراحی نشده است.

• 
  نشان برنزی جلادت مظفرالدین شاه؛ ۱۳۱۷ هجری
• 
  نشان مطلای مظفرالدین شاه؛ ۱۳۱۷ هجری
• 
  نشان طلای جلادت مظفرالدین شاه با خط شبه نستعلیق؛ ۱۳۱۷ هجری
• 
  نشان جلادت مظفرالدین شاه با خط نستعلیق؛ ۱۳۱۷ هجری
• 
  نشان نقره جلادت مظفرالدین شاه با طراحی متفاوت از شیر و خورشید؛ ۱۳۱۸ هجری

این نشان در زمان محمدعلی شاه با دو طراحی خطی و تصویری ضرب شده است. نوع خطی آن شبیه نشانهای جلادت قبلی تنها دارای عنوان شاه بوده و نوع تصویری آن علاوه بر عنوان شاه دارای تصویری از محمدعلی شاه نیز می باشد.

• 
  نشان جلادت محمدعلی شاه (نوع خطی)؛ ۱۳۲۵ هجری
• 
  نشان طلای جلادت (نوع تصویری) محمدعلی شاه؛ ۱۳۲۶ هجری

تنها نشانی که تاکنون از این نوع از دوره احمد شاه بدست آمده، فاقد عبارت شعری مرسوم بوده و تنها حامل عنوان شاه به صورت «السلطان الاعظـــم و الخاقان الافخم سلطان احمد شاه قاجار» است؛ با این حال دارای سایر عناصر و نقوش این مدال است و چون نمی توان آن را در ردیف سایر نشانهای این دوره طبقه بندی نمود احتمالاً تنها مدال جلادت این دوره است.

در دوره پهلوی، نشان همایون جایگزین نشان جلادت گردید[3].

• 
  نشان درجه یک جلادت احمد شاه