محمد حنیف

حنیف در کودکی و نوجوانی در کنار تحصیل انواع کارهای یدی را تجربه کرد؛ دیپلم خود را از دبیرستان پهلوی (دکتر علی شریعتی) بروجرد گرفت. سپس آموزگار روستاهای بروجرد و ازنا شد. پس از یک دوره اخراج و انقطاع به دانشگاه رفت.[36] دوره کارشناسی دبیری تاریخ را در دانشگاه تربیت معلم تهران، دوره کارشناسی ارشد را در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز و دوره دکتری تخصصی تاریخ را در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران[11] گذراند. از این نویسنده تاکنون علاوه بر چندین رمان،[11] مقاله‌هایی با موضوعات نقد ادبی،[37] تاریخی، فولکلور[38] و کتابهایی در حوزه ادبیات داستانی[39] و پژوهشهای تاریخی و ادبیات عامه[40] منتشر شده‌است. هر چند حنیف در ابتدا مقاله‌ها و پژوهش‌هایی در حوزه تاریخ و فرهنگ عامه نوشت، اما سال‌هاست که روی ادبیات داستانی متمرکز شده‌است.

حنیف میان ادبیات داستان و جامعه رابطه تنگاتنگی می بیند. به نظر او نویسنده، اثر داستانی و جامعه سه ضلع یک مثلث هستند که از هم تاثیر می‌گیرند و بر هم تاثیر می‌گذارند. نویسنده وقتی می‌بیند جامعه وضعیتش خراب است آن را خود به خود در اثر داستانی منتقل می‌کند. وضعیت ادبیات داستانی ما هم تابعی از بقیه وجوه جامعه است. اگر وضعیت اجتماعی و وضعیت اقتصادی جامعه خوب باشد قطعا حال ادبیات داستانی هم خوب می‌شود و بالکعس چون رمان و ادبیات داستانی یک پدیده‌ مختص به زندگی طبقه متوسط و مختص به زندگی شهرنشینی است و برای رشد آن لازم است که طبقه متوسط قدرت خرید کتاب و وقت مطالعه داشته باشند. شهرنشینی ما از اواخر دوره قاجار آرام آرام تحول پیدا می‌کند. مثلا تهران در اوایل دوره پهلوی جمعیت خیلی کمی داشت و آرام آرام با پول نفت و اصلاحات ارضی جمعیت تهران بیشتر می‌شود. مهاجرت روستاییان به شهر باعث تقویت طبقه تازه‌ای از مردم می‌شود که این بر ادبیات تاثیر می گذارد، اما سال‌هاست که شاهد هستیم طبقه متوسط روز به روز ضعیف‌تر می‌شود. طبیعی است که وقتی طبقه متوسط ضعیف و بودجه‌های فرهنگی کم می‌شود تیراژ کتاب از دو هزار نسخه می‌رسد به اعداد خیلی کمتر. رادیو و تلویزیون هم آن‌گونه که شایسته است، به‌دنبال تشویق مردم به سمت کتاب خواندن نیست. به این دلیل اقبال نسبت به آثار عامه‌پسند بیشتر می‌شود و آثاری که باعث برانگیختن احساسات مختلف انسانی در خواننده می‌شود و او را به فکر وا می‌دارد و به چرایی و چگونگی سوق دهد، بسیار کم می‌شود.[41]
یکی دیگر از دلمشغولی های اصلی محمد حنیف موضوع جنگ و خاصه واقعیت بزرگی به نام جنگ ایران و عراق است.[42] او در کتاب جنگ از سه دیدگاه در مورد جنگ و ادبیات می گوید:

«جنگ همواره با بشر بوده و همین است اگر منابع تاریخی کشور ها اغلب شرح جنگ هاست و بسیاری از آثار ادبی و هنری نیز مدیون این پدیده زشت اند، اما شک نیست که این زشتی هر گاه رنگ دفاع گرفته است و به بهانه بیرون راندن متجاوزی از خاک مردمی رخ داده، به عمل مقدس تبدیل شده و زیبایش دانسته اند و شرکت در آن را شجاعت نام نهاده اند...» [43]

به نظر حنیف، جنگ حادثه بزرگی است که در تمام عرصه‌ها، جامعه را دگرگون می‌کند. این دگرگونی شامل موضوعاتی نظیر ایجاد موج مهاجرت میلیونی، تضاد فرهنگی، وحشت در بمباران‌ها، شهادت، معلولیت و ... است. از این روی، یکی از کارکردهای ادبیات این است این تاثیرات را به صورت عینی و جزئی‌نگارانه ارائه بدهد. [44]

داستان

• با اعمال شاقه، (رمان)، ناشر انتشارات کتاب نیستان، ۱۳۹۸.[45]
• جادوی گوبتا، (رمان)، ناشر انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۹۸.[46]
• خرمالوها را به گنجشکها بفروش، (رمان) ناشر انتشارات مسجد مقدس جمکران،۱۳۹۷.[47]
• این مرد از همان موقع بوی مرگ می‌داد، (رمان)، نشر اسم، ۱۳۹۶.[48]
• کلاه جادویی و مجسمه مسی (رمان)، ناشر انتشارات عصر داستان، ۱۳۹۱.[49][50]
• زمانی برای فریاد (مجموعه داستان)، ناشر انتشارات مدرسه، ۱۳۹۱.[40]
• قفس (رمان)، ناشر عروج، 1390.[51]
• آسایشگاه شماره ۶ (داستان بلند)، ناشر سوره سبز، ۱۳۹۰.
• برف‌ها آب می‌شوند (داستان بلند)، ناشر انتشارات مدرسه، ۱۳۹۰.[52]
• شب ماهرخ (مجموعه داستان)، ناشر تکا،۱۳۸۸.[40]
• رؤیای آهوان (رمان)، ناشر ایدون، ۱۳۸۷.[53]
• گل‌های یخی (رمان)، ناشر حوزه هنری،۱۳۷۷.[40]

پژوهش‌های ادبی

• دموکراسی روی کرسی، نشر کانون اندیشه جوان، ۱۳۹۹.
• بومی‌سازی رئالیسم جادویی در ایران، (به همراه محسن حنیف)، ناشر انتشارات علمی و فرهنگی،۱۳۹۷.[54] (برگزیده دوازدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد و سی و هفتمین دوره کتاب سال ایران)
• انقلاب، جنگ و تحولات اجتماعی در ادبیات داستانی، ناشر موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ۱۳۹۷.[55]
• نوشتن در سایه جنگ، (به همراه محسن حنیف)، ناشر شهرستان ادب، ۱۳۹۶.[56]
• از نگاه داستان‌نویس، (به همراه طاهره رضایی)، ناشر سوره مهر، ۱۳۹۵.[40]
• داستان سیاسی، داستان انقلاب، ناشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۵.[57]
• هویت ملی در قصه‌های عامه دوره صفوی، ناشر عصر داستان، ۱۳۹۳.[58][59]
• راز و رمزهای داستان‌نویسی، ناشر انتشارات مدرسه، ۱۳۹۱.[40]
• قابلیت‌های نمایشی شاهنامه، ناشر انتشارات سروش و مرکز تحقیقات صدا و سیما، ۱۳۸۹.[60][61]
• قصه گویی در رادیو و تلویزیون، ناشر انتشارات سروش و مرکز تحقیقات صدا و سیما، ۱۳۸۹.[40]
• کندوکاوی پیرامون ادبیات داستانی جنگ و دفاع مقدس (به همراه محسن حنیف)، ناشر انتشارات صریر، ۱۳۸۸.[62][63]
• جنگ از سه دیدگاه (نقد و بررسی ۲۰ رمان و داستان بلند جنگ)، ناشر انتشارات صریر، ۱۳۸۶.[64]
• چگونه ادبیات داستانی را تحلیل کنیم (به همراه مهرداد ترابی‌نژاد)، ناشر انتشارات زیبا، ۱۳۸۰.[65]
• مراحل خلق داستان، ناشر حوزه هنری، ۱۳۷۲.[66]