محمدباقر خلخالی

محمدباقر خلخالی در ۱۸۲۹ میلادی در روستای قره‌بلاغ (کاغذکنان) شهرستان میانه (بخش کاغذکنان در آن زمان بخشی از شهرستان خلخال محسوب می‌شد) متولد شد و در ۱۳۱۶ هجری قمری از دنیا رفت. او شاعری دانا و بدیهه گویی حاضرجواب و استاد بود. وی اشعارش را به دو زبان فارسی و ترکی آذربایجانی می‌نوشت. وی تحصیلات خود را در خانه با استاد آخوند مولا حیدر که پدرش بود شروع کرد، بعدها برای ادامه تحصیل به زنجان و قزوین رفت.[3][4]

میرزا محمدباقر برای پیاده کردن افکار خود، مردم را به دو دسته تقسیم کرده بود: مردم عام و مردم خاص. مردم عام را به وسیلهٔ شمشیر برنده ای بنام طنز آگاهی می‌داد و مردم خاص را با کمک مدرسه علمیه ای که خود آن را بنا نهاده بود و شاگردان بزرگی در آنجا تربیت نمود، هدایت می‌کرد. از آن مدرسه که به دارالعلم معروف بود و طلاب زیادی از میانه، خلخال و زنجان بدانجا روی می‌آوردند، بازدیدی داشتیم که اشک در چشمان هر بیننده ای جمع می‌کرد. چه کسی می‌دانست مکتب پررونق میرزا باقر روزی بدین حال بیفتد[5]

این روحانی منتقد و متفکر، در کنار انتقاد از دربار و دربارمسلکان، از اشاعه دین اسلام غافل نمی‌ماند و مدرسه ای بنام دارالعلم در زادگاهش تأسیس می‌کند که محل رجوع خیل مشتاقان او از خلخال، میانه و زنجان بود. او شاگردان زیادی تربیت نمود که هر کدام نوری در منطقه‌شان بودند که ملافاضل کاغذکنانی از جمله آنهاست. ۲۰ تا ۲۵ طلبه به وسیلهٔ او مسلط به زبان عربی و فارسی شدند.[6]

از آثار وی می‌توان مثنوی به زبان ترکی آذری به نام ثعلبیه را نام برد که بارها در تبریز و استانبول به چاپ رسیده است مثنوی ثعلبیه به شکل نظم و داستان است که در آن اصول زندگی اخلاق اجتماعی توضیح داده شده‌است. قباد طوفانی این کتاب را در سال ۱۳۳۹ هجری قمری، ۱۲۹۹هجری شمسی به زبان فارسی ترجمه کرد.[7]

• نمونه‌ای از اشعار ثعلبیه:[8]

شعری به زبان فارسی:[9]

شعری به زبان ترکی آذربایجانی:[10]

• دیهیم، محمد (۱۳۶۹). تذکرهٔ شعرای آذربایجان - تاریخ زندگی و آثار. ۴. تبریز: آذرآبادگان تبریز. از پارامتر ناشناخته |ماه= صرف‌نظر شد (کمک)