فرفیون
فرفیون[1][2]، شیرشیرک[2] یا شیرسگ[2] (نام علمی: Euphorbia) نام یک سرده از تیره فرفیونیان است. فرفیون دارای شیره شیری رنگ و بسیار سمی است. در صورت تماس با پوست احتمال سرطان پوست بالاست. در صورت تماس با چشم باعث کوری و یا ضعف بینایی میشود.
| فرفیون | |
|---|---|
 | |
| Euphorbia serrata | |
| آرایه‌شناسی | |
| فرمانرو: | گیاهان |
| راسته: | مالپیگی‌سانان |
| تیره: | فرفیونیان |
| سرده: | Euphorbia |
نام گروهی بزرگ از گیاهان گلدار علفی یک‌ساله یا پایا (چندساله) و در برخی گونه‌ها به‌صورت درختچه و یا درخت است. این گیاهان در سراسر جهان به‌ویژه در جنوب و شرق آفریقا و ماداگاسکار و نیز در نواحی گرمسیری آسیا و آمریکا پراکنده‌اند. تاکنون در جهان، حدود ۲۴۰۰ گونه فرفیون شناسایی شده که بیش از ۸۰ گونه آن در بیشتر نقاط ایران دیده می شود. فرفیون کاربرد زینتی و دارویی دارد.
نامگذاری
فرفیون گیاهی است از تیره فرفیون euphorbiaceae و از جنس فرفیون euphorbia که به‌افتخار پزشک یونانی euphorbus، که از شیرابه این گیاه برای معالجه یکی از پادشاهان روم استفاده کرد، نامگذاری شده است. نام علمی گونه درختچه‌ای ایران euphorbia larica است.
نام محلی گونه بومی ایران در بندرعباس و اطراف آن پِرِخ و پَره است. در منطقه تربت حیدریه به این گیاه "شیروک" گفته میشود.
ویژگی‌ها
ظاهر
بلندی فرفیون در گونه‌های مختلف معمولاً از حدود ۳۰ سانتی‌متر تا ۶ متر است و در برخی گونه‌های درختی به ۲۰ یا ۲۵ متر هم می‌رسد. ساقه برخی از گونه‌های این گیاه گوشتی و در بعضی گونه‌های دیگر خزنده، ایستاده یا منشعب است.
برگهای آن بسته به گونه، باریک، دراز یا تخم‌مرغی و بیضی‌شکل است. برخی گونه‌ها برگ ندارند و در برخی دیگر، برگها به خار تبدیل شده‌اند. گلهای فرفیون کاسبرگ و گلبرگ ندارند. آن‌ها متراکم‌اند و در گل‌آذینی به‌نام سیاتوم جای دارند. در وسط هر گل‌آذین یک گل ماده با تخمدان سه‌خانه (بَرچه) قرار دارد که هرکدام یک پرچم دارند، فراگرفته است. مجموعه گلهای نر و ماده در ساختاری برگ‌مانند و فنجانی‌شکل به‌نام گَریبانه قرار گرفته‌اند. در لبه بالایی گریبانه ۵ دندانه دیده میشود که یک یا چند غده به آن چسبیده است. شکل و اندازه غده‌ها در گونه‌های مختلف متفاوت است. در قاعده هر سیاتوم دو بَرگک وجود دارد. میوه فرفیون به‌شکل کپسول است و درون آن 3 دانه دیده می شود.
شیرابه
در اندامهای رویشی انواع مختلف این گیاه مانند ساقه و شاخه‌ها مجراهایی وجود دارد که شیرابه‌ای سفیدرنگ، سمی و تلخ ترشح می کند. این شیرابه آلکالوئیدهای متعدد دارد، محرک و خطرناک است و در داروسازی مصرف میشود.[3]
کاربرد
برای ساخت داروی طب سنتی جامع رضا مورد استفاده قرار میگیرد(meraj) بخشهای گوناگون گیاه خاصیت دارویی و اثر مُسهِلی شدید دارند و در صنعت داروسازی به کار می‌روند. برخی از گونه‌های فرفیون مانند بِنتِ قُنسول زینتی است و از برخی دیگر برای درست کردن پرچین استفاده می کنند.
نگارخانه
منابع
- «فرفیون» [زیست‌شناسی- علوم گیاهی] هم‌ارزِ «Euphorbia»؛ منبع: گروه واژه‌گزینی. جواد میرشکاری، ویراستار. فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. پارامتر
|عنوان= یا |title=ناموجود یا خالی (کمک) - مظفریان، ولی الله (۱۳۹۲). فرهنگ نام‌های گیاهان ایران. تهران: فرهنگ معاصر. ص. ۲۱۹. شابک ۹۷۸۹۶۴۵۵۴۵۴۰۴. دریافت‌شده در ۴ ژوئن ۲۰۲۰.
- فرهنگ‌نامه‌ی کودکان و نوجوانان. نوزدهم(ف_ق). شورای کتاب کودک. ۱۳۹۹.
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Euphorbia». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۸ ژوئیه ۲۰۱۴.
