فتیشیسم
شیءپرستی، شیءباوری یا فتیشیسم (به انگلیسی: Fetishism) به مفهوم اعتقاد و باور به وجود نیروی فوق طبیعی در برخی اشیاء طبیعی (موجود در طبیعت) و مصنوع (دست ساخت انسان) است. منشأ اصطلاح فتیشیسم مربوط به قرن ۱۸م. است که سیاحان و دریانوردان پرتغالی در افریقا متوجه شدند بومیان افریقایی برای بعضی اشیاء مانند درخت، ماهی، گیاه، سنگ، پنجهٔ مردهٔ بعضی جانوران، چوب خشک، مو و ناخن نیرویی جادویی قائل هستند و آنها را تقدیس میکنند و در رفع مشکلات و گرفتاریهای خود از آنها استمداد میطلبند. پرتغالیها لغت فتیش را که در زبان پرتغالی به معنای «طلسم و تعویذ» است به آن اشیاء دادند و عقاید و آداب مرتبط با فتیشها را فتیشیسم نامیدند.
دقیقاً در میان عناصر متعدد فرهنگ عامهٔ ایران نیز شیءباوری یا فتیشیسم حضوری گسترده دارد. در تفکر جامعهٔ کهن ایرانی، هر پدیدهای دارای روح بود و مثلاً کلوخ مینوی زمین را در خود داشت. همچنین آنها جاندارانگاری را به اشیاء دستساز خود نیز تعمیم میدادند و دستساختههای خویش، به ویژه اشیای فلزی را دارای روح میدانستند و آنها را نیروهای مستقل و فعالی میپنداشتند که آدمی میتوانست به آنها التماس کند تا اثر نیک یا بد بگذارند.
گونههای شیءباوری
منابع
- باور به وجود نیروی فوق طبیعی در اشیاء در فرهنگ عامه مردم ایران، عارفه صابری افتخاری، مجلهٔ نامه انسان شناسی، پاییز و زمستان ۱۳۹۱ - شماره ۱۷
- برابرها: فرهنگ علوم انسانی داریوش آشوری.
- مشارکتکنندگان ویکیپدیا. «Fetishism». در دانشنامهٔ ویکیپدیای انگلیسی، بازبینیشده در ۱۹ فوریه ۲۰۱۴.