شوشان‌دخت

شوشان‌دخت (پارسی میانه: 𐭱𐭩𐭱𐭩𐭭𐭲𐭥𐭤𐭲‎) همسر یزدگرد یکم ساسانی و مادر بهرام گور بوده‌است. او دختر یک رأس جالوت یهودی به نام ربی هونا بود.[2]

شوشان‌دخت
آرامگاه استر و مردخای در همدان که از نظر هرتسفلد آرامگاه شوشان‌دخت است.[1]
همسر(ان)یزدگرد یکم ساسانی
فرزند(ان)
دودمانخاندان ساسانی
پدرربی هونا

او محله یهودی‌نشین اصفهان را ساخته‌است.[3] گفته شده که شوشان‌دخت همچنین شوش و شوشتر را بنیاد گذاشته‌است. وجود یک شهبانوی یهودی زندگی یهودیان ایرانی را بسیار ارتقا بخشید و در این دوره رأس جالوت یهودی به‌طور منظم در دربار شاه حضور داشت.[4] برخی از پژوهشگران همچون ارنست هرتسفلد حدس زده‌اند که آرامگاه استر و مردخای در شهر همدان ممکن است آرامگاه شوشان‌دخت باشد.

روایت کتاب شهرستان‌های ایرانشهر

در کتاب فارسی میانه شهرستان‌های ایرانشهر، در بند چهل و هفتم چنین آمده‌است:

šahrestān (ī) šus ud šustar šišīnduxt zan ī yazdgird šabūhrān kard čiyōn duxt ī rēš-galūdag yahūdagān šāh mād-iz i wahram i gōr būd.[5]

شهرهای شوش و شوشتر را شیشین‌دخت، همسر یزدگرد پسر شاپور، بنا نهاد که دختر رش گالوت، شاه یهود و همچنین مادر بهرام گور بود.[6]

در بند دهم همین کتاب (شهرستان‌های ایرانشهر) در مورد همین زن آمده‌است:

šahrestān ī xwārazm narsēh ī jahūdagān kard.[7]

شهر خوارزم را نرسه، پسر زن جهود، بنا کرد.[8]

تفسیر مورخین
در زمان کوروش بزرگ، رهبر یهودیان تبعیدی (رش گالوت)، زروبابل نام داشت. در این نقاشی، زروبابل نقشه شهر بابل را به کوروش تقدیم کرده‌است.

یزدگرد نسبت به یهودیان با احترام و مهربانی رفتار می‌کرد، و یهودیان او را «کوروشِ نو» خواندند. برخی حتی آورده‌اند که همسرش، شوشان‌دخت (سوسنه[9])، دختر راس جالوت و مادر بهرام و نرسه بود و یزدگرد به درخواست همسرش، یهودیان را در جی اسکان داد.[10]

فرای معتقد است که ازدواج یزدگرد با بطریق یهود امپراتوری، راس جالوت، افسانه است.[11] دریایی می‌گوید که ماجرای این ازدواچ، چه درست و چه نادرست، نماینگر تسامح و رواداری دینی یزدگرد است.[12] او می‌افزاید کلمه پهلوی rēš galut همان resh galutha آرامی به معنای «پیشوای اسیران بابل» است. منابع غیر ساسانی نیز از نزدیکی روابط یهودیان و ساسانیان خبر می‌دهند. این دو اشاره، مربوط به یزدگرد یکم است.[13] به نوشته آیلرز، در آن زمان قصر یهودیان تبعیدی در ماحوزا، یعنی مدائن (تیسفون) بود؛ اما بعدها حله بر کران فرات ۶ کیلومتری خرابه‌های بابل، شهر مرکزی یهودیان عراق شد.[14] نتصر می‌گوید در هیچ جای تلمود، سخنی از ازدواج یزدگرد و شوشان‌دخت نیست.[15]نیسنر هم در صحت چنین ازدواجی تردید دارد، ولی معتقد است که این افسانه، پرورانده و قدرت‌گرفته ذهن یهودیان ساکن اصفهان و دیگر شهرهای ایران باشد.[16]

ویدن‌گرن آورده‌است که پیشینه شهر شوش، به عنوان یکی از پایتخت‌های هخامنشیان، بسی بیشتر از عمر شوشان‌دخت است و این گزارش را ساختگی می‌داند. مارکوارت هم تنها اشتراک این دو اسم (شوش و شوشان‌دخت) را فقط تشبیه اسمی می‌داند و می‌نویسد که شوشین‌دخت، مردمان یهودی را در این منطقه اسکان داده‌است، همچنان که در شهرستان‌های ایرانشهر به سکونت دادن یهودیان در اصفهان توسط این ملکه هم اشاره شده‌است.[17]

داستان‌های تلمودی می‌گویند که یزدگرد با ربی‌ها، با ادب و نزاکت فراوان رفتار می‌کردند و در گفتگوی با آنها، از کتاب مقدس شاهد می‌آورد. ربی آشی از مجتهدان بزرگ یهودیان آن دوره مقرر داشت که با اینکه معمولاً کسی اجازه ندارد به کافران آهن بفروشد، فروش آهن به ایرانیان «که از ما پشتیبانی می‌کنند» را روا دانست.[18] همچنین در تلمود آمده‌است که هنگامی که یزدگرد به تخت می‌نشست، سه نفر از نمایندگان یهود ایرانی، یعنی ربی اشی (نماینده شهر سورا)، مرزوما (نماینده شهر پومپدتیا) و آمسمار (نماینده نهردعا) هم حضور داشتند.[19]

پانویس
  1. Netzer، ESTHER AND MORDECHAI، 13:‎ 657-658.
  2. "Bahrām V Gōr". Iranicaonline.org. 1988-12-15. Retrieved 2017-04-13.
  3. Laurence D. Loeb, Outcaste: Jewish life in southern Iran (2011) p. 278
  4. The Fire, the Star and the Cross, Aptin Khanbaghi, page 8, I.B.Tauris, Apr 30, 2006
  5. Daryaee، Yazdgerd I (Rāmšahr)، ۹۲.
  6. Daryaee، Yazdgerd I (Rāmšahr)، ۹۲.
  7. دریایی، شهرستانهای ایرانشهر، ۳۲.
  8. دریایی، شاهنشاهی ساسانی، ۷۴.
  9. آیلرز، ایران و بین‌النهرین، ۶۱۱.
  10. Shapur Shahbazi، «YAZDEGERD I»، ENCYCLOPÆDIA IRANICA.
  11. فرای، تاریخ باستانی ایران، ۵۰۹.
  12. دریایی، «تاریخ ملی یا تاریخ کیانی؟»، تاریخ و فرهنگ ساسانی، ۶۵.
  13. دریایی، شاهنشاهی ساسانی، ۷۲.
  14. آیلرز، ایران و بین‌النهرین، ۶۱۱.
  15. نتصر، شاهان ساسانی در تلمود، 21-22.
  16. نیسنر، «یهودیان در ایران»، تاریخ ایران کمبریج، ۳۵۴.
  17. جلیلیان، جرفی و سنجری‌پور، ساسانیان و یهودیان در کشاکش و همزیستی، 13-14.
  18. نیسنر، «یهودیان در ایران»، تاریخ ایران کمبریج، ۳۵۴.
  19. جلیلیان، جرفی و سنجری‌پور، ساسانیان و یهودیان در کشاکش و همزیستی، 13-14.

منابع
  • آیلرز، ویلهلم (۱۳۸۲). «تاریخ روایی ایران». تاریخ ایران کمبریج. سوم، قسمت اول. ترجمهٔ حسن انوشه. تهران: مؤسسهٔ انتشارات امیرکبیر. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۰۰-۰۰۲۳-۶.
  • جلیلیان، شهرام؛ جرفی، مصطفی؛ سنجری‌پور، ریجان (۱۳۹۰). «ساسانیان و یهودیان در کشاکش و همزیستی». مجله پژوهش‌های تاریخی. دانشگاه سیستان و بلوچستان (۹): ۷–۲۲. دریافت‌شده در ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۷.
  • نیسنر، جیکوب (۱۳۸۷). «یهودیان در ایران». تاریخ ایران کمبریج. سوم، قسمت دوم. ترجمهٔ حسن انوشه. تهران: مؤسسهٔ انتشارات امیرکبیر. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۰۰-۰۰۲۳-۶.
  • نتصر، امنون (۱۳۵۱). «شاهان ساسانی در تلمود شاپور اول، شاپور دوم و یزدگرد اول». دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. تهران: دانشگاه تهران. آبان ۱۳۵۱ (۷۸): ۹ تا ۲۴. دریافت‌شده در ۷ مهٔ ۲۰۱۴.
  • فرای، ریچارد نلسون (۱۳۸۸). تاریخ باستانی ایران. ترجمهٔ مسعود رجب‌نیا. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۴۵-۲۹۲-۵.
  • دریایی، تورج (۱۳۸۲). تاریخ و فرهنگ ساسانی. ترجمهٔ مهرداد قدرت دیزجی. تهران: انتشارات ققنوس. شابک ۹۶۴-۳۱۱-۴۰۸-۲.
  • دریایی، تورج (۱۳۸۴). شاهنشاهی ساسانی. ترجمهٔ مرتضی ثاقب فر. تهران: ققنوس. شابک ۹۶۴-۳۱۱-۴۳۶-۸.
  • دریایی، تورج (۱۳۸۸). شهرستان‌های ایرانشهر. ترجمهٔ شهرام جلیلیان. تهران: انتشارات توس.

برای مطالعهٔ بیشتر
  • Dov Gilat, Yitzhak (2007). "AMEIMAR". Encyclopaedia Judaica (2nd ed.). New York: Thomson Gale. p. ۳۷–۳۸.
  • Safrai, Shmuel (2007). "HUNA BEN NATHAN". Encyclopaedia Judaica. ۹ (2nd ed.). New York: Thomson Gale. p. ۶۰۱.
  • Zobel, Moshe Nahum (2007). "ASHI". Encyclopaedia Judaica (2nd ed.). New York: Thomson Gale. p. ۵۶۵–۵۶۶.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.