شهرک سرخا

روستای سرخاء به مجموعه آبادی‌های دم رودخانه، شوکلات، کلم، مازغمن، شیخ‌آباد، هووبادی، خانمردو، اسلام‌آباد، گرکوه، سرخاء پایین، سربند، سیلومی گفته می‌شود که از توابع شهرستان بندر عباس (با مختصات جغرافیایی ۵۶ درجه و ۳۲ دقیقه طول شرقی و ۲۷ درجه و ۳۸ دقیقه عرض شمالی) بوده و در ۵۸ کیلومتری شمال شرقی بندرعباس واقع شده‌است. این روستا از جنوب به بخش تخت از شمال به دهستان سیاهو و از شرق به کوه‌های سرخاء و از غرب نیز به روستای خورگو محدود می‌شود. رودخانه جاماش که از کوه‌های هماگ سرچشمه می‌گیرد، با نام جاماش از کنار روستا عبور می‌کند. این رودخانه با نام رود جلابی به خلیج‌فارس می‌پیوندد. در تقسیمات سیاسی آبادی‌های بالای سرخاءشامل دم رودخانه، شوکلات، مازغمن، کلم، هووبادی، خانمردو و شیخ‌آباد، اسلام‌آباد، گرکوه جزء مراکز جمعیتی دهستان ایسین در بخش مرکزی در شهرستان بندرعباس در استان هرمزگان و آبادی‌های جنوبی سرخاء شامل، سرخاء پایین، سربند، سیلومی جزء مراکز جمعیتی دهستان تخت در بخش تخت درشهرستان بندرعباس در استان هرمزگان است.

این روستا در دهستان ایسین قرار دارد و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۰، جمعیت آن ۲۱۹ نفر (۷۳ خانوار) بوده‌است.[1]

در خصوص تاریخچه شکل‌گیری روستای سرخاء با توجه به اینکه اسناد تاریخی در این خصوص در دست نیست لذا کنکاش تاریخی و مطابقت آن با نقل قول‌ها و روایاتی که توسط قدیمی‌ها سینه به سینه نقل شده می‌تواند در روشن شدن موضوع راهگشا باشد. آنچه صحیح تر بنظر می‌رسد سابقه تاریخی آبادی‌های سرخاء به دوران صفویه نیز می‌رسد بر اساس نقل قول‌ها ساکنین اولیه منطقه سرخاء در مقطعی از تاریخ به دلیل ظلم و ستم حاکمان ناشی از گرفتن مالیات‌های سنگین با نماینده حاکم آن زمان‌ها مشکل و درگیری پیدا می‌کنند و با توجه به خطر حمله و تعقیب قشون حکومتی اهالی سرخاء تصمیم بر ترک منطقه و مهاجرت می‌کنند (به غیر از یک یا دو خانواده که بنا به دلایلی نتوانستند بقیه ساکنین کاملاً مهاجرت نموده‌اند) و هرگز نیز برنگشته‌اند. پس از آن نیز در مقاطع مختلف زمانی مهاجرینی از مناطق دیگر در آبادی‌های سرخاء ساکن می‌شوند.

در خصوص علت نامگذاری سرخاء نیز مواردی متعددی ذکر شده‌است که مهم‌ترین ان اینست که نام سرخاء به مرور زمان از تحریف (سرخواه) بوده‌است که از دو کلمه سر (بالا – راس) و خواه (خواستن) تشکیل شده‌است و با توجه به اینکه سرخاء از مجموعه آبادیهایی زیادی تشکیل شده علت‌های دیگر از جمله تحریف کلمه سرخ خاک به سرخاء (به دلیل وجود معدن خاکسرخ در آبادی کلم که البته طی دهه‌های اخیر نیز بهره‌برداری می‌شود) از واقعیت دور تر بنظر می‌رسد.

کدخدایان منطقه سرخاء (منطقه سرخاء در قدیم شامل کلیه آبادی‌های فعلی سرخاء، کلوچان، ماشکار و گدار کلوت بوده‌است لازم است ذکر شود از اواسط دهه چهل به بعد کلوچان به‌طور مستقل دارای کدخدا بوده‌است)

• ملاحسین رضایی ملقب به حسین کوهی (اواخر قاجاریه تا اوایل دوره پهلوی)
• حسن علی راهی (احترامی)
• عیسی رضایی (دهه بیست شمسی)
• ابراهیم احترامی (اوایل دهه سی شمسی)
• ابراهیم رضایی (از سال ۱۳۳۴ لغایت ۱۳۴۰)
• احمد رضایی (از سال ۱۳۴۰ لغایت ۱۳۵۷ به مدت ۱۸ سال)

شورای جهاد (از سال ۱۳۵۷ لغایت ۱۳۶۲):

ابراهیم رضایی (نائب رئیس)– محمد رضایی (رئیس) – حسن جمالزاده (ناظر) – گرگعلی رستم‌زاده (عضو) – محمد امین (کهور) مریدی (ناظر) نمایندگان مردمی و شورای جهاد (از سال ۱۳۶۳ لغایت ۱۳۷۴):

سرخاء بالا (حسن جمالزاده – گرگعلی رستم‌زاده – جواد مریدی – اسحق احمدی – علی مرادی) سرخاء پایین (غلام فروزنده – غلامرضا محمدی‌نژاد – غلام افتاده – شنبه میرشکاری) اعضاء شورای اسلامی دور اول (۱۳۷۵ لغایت ۱۳۷۸):

سرخاء بالا (حسن جمالزاده (رئیس) – علی دستاران – سلیمان آرامش) سرخاء پایین (علی دیوجان – علی خواستگار- علی واخده) اعضاء شورای اسلامی دور دوم (۱۳۷۹ لغایت ۱۳۸۳):

سرخاء بالا (ابراهیم مریدی (رئیس) – حسن جمالزاده – عباس مریدی) سرخاء پایین (علی دیوجان – علی خواستگار- ابراهیم صادقی‌راد) اعضاء شورای اسلامی دور سوم ۱۳۸۴ تاکنون):

سرخاء بالا (ابراهیم شجاعی (رئیس) – علی مریدی- علی مرادی) سرخاء پایین (دادالله روا (رئیس)– حسن جمالزاده- غلامعباس (نجف) دارش) و با تشکر از حسین سرخایی زاده

در گذشته با توجه به مشکلات تردد و دوری مسافت تا مراکز قضائی (که گاهی به استان کرمان ارجاع داده می‌شد) و همچنین وظایفی که بعهده مسئولین محلی و ریش سفیدان گذاشته شده بود کار رسیدگی به شکایات و حل اختلافات در روستاها توسط معتمدین روستا انجام می‌شد که در صورت عدم رفع اختلاف موضوع توسط طرفین از طریق مراجع قضایی پیگیری و دنبال می‌شد. یکی از نکات قوت و شاخص‌های موفق منطقه سرخاء در بین سایر مناطق که زبانزد عام و خاص بوده‌است آئین ویژه دادرسی و رسیدگی به اختلافات بوده که در آن زمان منحصر و قابل توجه ذکر شده‌است به نحوی که تقریباً تمامی اختلافات به وجود آمده از طریق دادرسی و با پذیرش کامل طرفین خاتمه می‌یافت. به‌طوری‌که آنچه از قدیمی‌های منطقه نقل شده‌است در مدت ۱۸ سال کدخدایی احمد رضایی تقریباً تمامی اختلافات به روش دادرسی منطقه سرخاء مرتفع و به مراجع قضایی ارجاع نگردیده است. به‌طور خلاصه و اجمالی از روند دادرسی مذکور می‌توان گفت در این روش و پس از ارجاع شکایت از سوی شاکی به نماینده مردم در ابتدا با در نظر گرفتن اینکه شاکی و متشاکی اهل کدام آبادی از دهستان سرخاء هستند و بر اساس بعد مسافت و نوع اختلاف تاریخ و روزی را جهت رسیدگی به شکایت مشخص و به طرفین اعلام می‌کردند، هم‌زمان کدخدا به گروهی از افراد معتمد مأموریت می‌داد تا با حضور در محل مورد نظر بررسی‌های اولیه را انجام و گزارش نمایند. در روز دادرسی که در آن حضور ریش سفیدان طرفین به همراه شاهدان الزامی بود ابتدا موضوع اختلاف قرائت و هر یک از ریش سفیدان طرفین به عنوان وکیل در خصوص موضوع صحبت می‌کردند و جزئیات موضوع توسط طرفین بازگو و به صورت شفاف مطرح می‌شد. در بعضی موارد که حضور اشخاص یا مدارک مطرح شده نیاز به بررسی داشت ادامه جلسه به روز بعد و پس از جمع‌آوری اطلاعات و با حضور افراد مورد نظر ادامه پیدا می‌کرد و امکان بطول انجامیدن دادرسی تا چند روز نیز وجود داشته‌است. در نهایت صدور حکم و توافق در دو حالت اتفاق می‌افتاد در حالت اول در صورت معرض شدن موضوع و مشخص شدن مقصر و عامل اختلاف حکم جبران خسارت وارده توسط ریش سفیدان دو طرف صادر می‌شد و در حالت دوم در صورت وجود اختلاف نظر بین ریش سفیدان طرفین حکم نهایی توسط نماینده به عنوان شخص بی‌طرف ابلاغ می‌شد. نکته جالب اینکه در هر دو حالت هزینه‌های پذیرایی مربوط به حضور مدعوین جلسه که گاهی با تعداد زیاد و در چندین روز هم بطول می‌انجامید توسط محکوم جلسه پرداخت می‌شد. لازم است ذکر شود که در زمان مرحوم آجب عیسی رضایی از سایر مناطق همجوار از ایشان جهت حضور در جلسات حل اختلاف دعوت می‌کردند. روش دادرسی فوق تا زمان اواسط دهه پنجاه شمسی و توسط مرحوم احمد رضایی نیز تقریباً به همین شیوه انجام می‌شد. از مسائل قابل ذکر در این خصوص می‌توان به این مطلب اشاره کرد که با توجه به دادرسی دقیق انجام شده و هزینه‌های مادی و معنوی که برای فرد خاطی بدنبال داشته ضمن کاهش موارد اختلاف مسبب رشد اخلاقی و مذهبی افراد در آن زمان بوده که با مقایسه مردمان مناطق مختلف با اهالی سرخاء به این نتیجه خواهیم رسید.

از رسوم قدیمی که با شور خاصی در منطقه سرخاء برگزار می‌شده‌است، برگزاری مراسم سالیانه زیارت امامزاده بی بی شهربانو بوده‌است که مطابق این رسم هر سال توسط کدخدای منطقه سرخاء تاریخ و زمان برگزاری مراسم مشخص شده، به سایر مناطق همجوار از جمله پشتکوه، جغان، گیشان و... اعلام گردیده و اهالی این مناطق نیز در قالب کاروانهایی در زمان تعیین شده رهسپار زیارت می‌شدند. در خصوص تعیین زمان برگزاری مراسم مواردی همچون کامل بودن ماه (روشنایی شب) هوای مناسب و فراغت بیشتر مردم در نظر گرفته می‌شد. بر اساس اقوال مختلف مسیر اصلی تردد کاروانها، مسیری بین مازغمن سرخاء به سمت کهوران و معروف به (شاگو) بوده‌است که این مسیر در اوایل دهه چهل شمسی توسط اهالی منطقه (به سرپرستی مرحوم احمد رضایی) به صورت دستی بازگشایی شده بود که البته حق‌الزحمه افراد نیز در قبال دادن گندم به ایشان تأمین گردیده است. هر کاروان (زوار) با رسوم منطقه خود در طول مسیر به شروه خوانی، نوحه خوانی و همچنین زدن ساز و دهل محلی و ... می‌پرداختند و سر و صدای ایجاد شده توسط کاروان‌ها از دور معرف کاروان‌های مناطق مختلف بود. در زمان برگزاری مراسم جایگاهی برای حضور ریش سفیدان و کداخدایان مناطق مختلف جهت مدیریت برنامه‌های مختلف مراسم که در آن ایام برگزار می‌شد، در نظر می‌گرفتند. یکی از این برنامه‌ها رقابت پهلوانان مناطق با یکدیگر بود؛ بنحوی که از قدیمی‌ها نقل شده، در یکی از این مسابقات پهلوان سابق این رقابت‌ها که فردی تنومند از منطقه پشتکوه بوده برای مسابقه از کدخدای سرخاء (آجب عیسی رضایی) درخواست رقیب می‌کند که نهایتاً با مشورت بزرگان و ریش سفیدان و نظر مرحوم دادخدا دیوجان، آقای غلامحسن فروهک که دارای جثه‌ای به مراتب کوچکتر و نحیف تر از پهلوان پشتکوهی بوده‌است، عنوان نماینده منطقه سرخاء معرفی می‌شود که در کمال ناباوری همگان شگفتی ساز شده و رقیب سرسخت خود را شکست می‌دهد. مراسم زیارت امامزاده بی بی شهربانو - همسر امام حسین و مادر امام سجاد- با حضور تعداد زیادی از مناطق مختلف در روزهایی مشخص انجام گردیده و همراه با برنامه‌ها و مراسم جانبی متعددی بوده‌است.

۱. اسحق دارا ۲. ابراهیم احترامی ۳. غلام عوضپور ۴. علی عوضپور ۵. گنجعلی دارا ۶. علی خواستگار ۷. مهدی حیدری پور سرخایی ۸. محمد دستداد ۹. اسحق مریدی زاده ۱۰. حسین مریدی زاده

سرخاء از لحاظ تقسیمات اقلیمی تابستانی ایران، در منطقه گرم و مرطوب و از نظر تقسیمات زمستانی، در منطقه معتدل قرار گرفته‌است.

دلایل پیدایش و شکل‌گیری روستای سرخاء به عنوان یک مجتمع زیستی عبارتند از:

• وجود راه ارتباطی به مناطق مختلف
• وجود آب و هوای مناسب
• نزدیکی به رودخانه جاماش

روستای سرخاء در محدوده دشتی - پایکوهی استقرار یافته و بافت مسکونی متمرکز و متراکمی دارد. فضای عمومی روستا شامل خانه‌های روستایی، باغ‌ها در دامنه ارتفاعات پیرامونی است.

- روستای سرخاء جاذبه‌های طبیعی بسیار متنوع و زیبایی دارد. از آن جمله می‌توان به چشمه‌های آب گرم، معادن گل سرخ و مارن، باغ‌های مرکبات، حواشی رودخانه جاماش، نخلستان‌های روستا، غار طبیعی بهشت و جهنم اشاره کرد. چشم‌انداز وسیع افق و شفق زیبا در کنار معادن گل سرخ و غار هووباد (آبگرم) بسیار تماشایی و جالب توجه‌است.

دسترسی به آبادی‌های سرخاء از طریق شهر بندر عباس با جاده‌ای آسفالت و از طریق مسیر سیاهو - طیفکان قابل دسترسی است ضمن اینکه از مسیر جنوب از طریق جاده خاکی از را تخت عبور و مرور می‌شود همچنین در گذشته از سمت غرب نیز تردد به سمت روستای خورگو از طریق جاده خاکی امکان داشت.

۱-راه روستایی کهوران – سرخاء:

در اواسط دهه چهل شمسی و با مشارکت اهالی منطقه در خصوص تأمین نیروی کارگری اولین اقدام راهسازی در منطقه انجام شد. کلیه مراحل احداث جاده به صورت دستی و حقوق کارگران نیز از طریق دادن گندم به آنان تأمین می‌شد.

۲-راه روستایی گدار گز: در سال ۱۳۵۶ جاده گدار گز به دلیل موقعیت مناسب جهت استفاده کل اهالی منطقه سرخاء (شمال و جنوب منطقه سرخاء) از مسیر دیمشهر خورگو به سمت شیخ‌آباد سرخاء احداث و مورد استفاده قرار گرفت.

۳-راه روستایی طیفکان – سرخاء: پس از اتمام راه گدار گز در اواخر دهه پنجاه شمسی بازگشایی مسیر طیفکان به سرخاء انجام و جاده خاکی جهت تردد وسایل نقلیه ایجاد شد. اخیراً و پس از انتقال اداره راه روستایی از جهاد کشاورزی به راه و ترابری از سال ۸۲ عملیات تکمیل و اجرای آسفالت و ابنیه فنی راه روستایی طیفکان به سرخاء آغاز و در حال حاضر مراحل پایانی آن را طی می‌کند.

۴-جاده سرتک: در اواسط دهه شصت شمسی و به منظور کوتاه‌سازی مسیر خور گو به سرخاء مسیر کوهستانی به طول ۸ کیلومتر از خورگو به سرخاء به وسیلهٔ ماشین آلات راهسازی بازگشایی می‌شود. جاده مذکور به دلیل بارندگی‌های انجام شده و کوهستانی بودن مسیر مسدود است.

۵-جاده جغان – سرخاء: جاده خاکی جغان به سرخاء در اواخر دهه شصت به دلیل مسدود شدن راه گدار گز و همچنین ایجاد جاده مناسب تا روستای جغان و تخت توسط جهاد کشاورزی بازگشایی شد.

• تقسیمات استانی استان هرمزگان
• بختیاری، سعید، «اتواطلس ایران» ، “ مؤسسه جغرافیایی وکارتگرافی گیتاشناسی، بهار ۱۳۸۴ خورشیدی.