سم شناسی شغلی
سم‌شناسی شغلی (به انگلیسی: Occupational Toxicology) یا سم شناسی صنعتی به رشته ای علمی که به صورت میان رشته ای سم شناسی و بهداشت حرفه ای را به هم مرتبط می‌کند می‌گویند.[2]
سم‌شناسی شغلی کاربرد اصول و روش‌های سم شناسی در محیط کار جهت پیشگیری از بیماری‌های ناشی از کار در کارگران است. همچنین به اصول و روش‌های سم‌شناسی برای مدیریت مخاطرات شیمیایی در محل کار سم‌شناسی شغلی می‌گویند.[3]
جملهٔ معروف پاراسلوس که پایه و اساس سم‌شناسی را بنیان گذاشت این بود که همهٔ مواد سمی هستند و تنها میزان دوز و غلظت است که باعث ایجاد تفاوت بین یک مادهٔ سمی و غیر سمی می‌شود.
مسمومیت بهم خوردن تعادل فیزیولوژیک، جسمانی یا روانی موجود زنده که در اثر ورود و تماس با ماده خارجی سمی از راه‌های گوناگون، رخ می‌دهدرا گویند. شدت مسمومیت به نوع ماده سمی، مقدار آن و طول مدت تماس با ماده سمی بستگی دارد.[4]
تاریخچه سم شناسی شغلی
چهارصد سال پیش از میلاد مسیح بقراط اثرات سمی مواجهه با فلز سرب را شناسایی کرده‌است.[5]
درنخستین سدهٔ پس از میلاد، پلنی که یک دانشمند رومی بود، یک ماسک تنفسی از مثانهٔ گوسفند ساخت و کاربرد آن را برای کار در معادن پیشنهاد کرد.[6]
درقرن شانزدهم آگریکولا و پاراسلسوس آثاری در باره اثرات سمی کارگران ذوب آهن، فلزات و کار در معدن و مسمومیت جیوه به جای گذاشته‌اند. کتاب آگریکولا در سال ۱۵۵۶ یک سال پس از مرگ او و کتاب پاراسلوس در سال ۱۵۶۷ منتشر گردید.
در سال ۱۹۱۸،آلیس هامیلتون بررسی‌های گستردهه ای در زمینه سم‌شناسی شغلی، به ویژه مسمومیت با فسفر سفید در صنایع کبریت سازی و مسمومیت با سرب انجام داد.
آگریکولا
آلیس هامیلتون
پاراسلوس
مسمومیت با فلزات سنگین در صنایع
به فلزاتی گفته می‌شود که دارای اثرات سمی شدید و سرطانزا برای انسان و اثرات مخرب زیست‌محیطی هستند. بیشتر این فلزات در گروه یک مواد سرطانزا دسته‌بندی می‌شوند. مواجهه با این فلزات در صنایع می‌تواند موجب سرطان و بیماری‌های صعب العلاج شود.
کروم شش ظفیتی تنها در فرایندهای داغ به وجود می آید.
| عنصر | اثرات حاد | اثرات مزمن | نوع مسمومیت |
|---|---|---|---|
| کادمیوم | التهاب ریه | سرطان ریه نرم‌استخوانی پروتئینوری احتمال آسیب شدید کلیه | مسمومیت کادمیوم |
| جیوه | اسهال تب استفراغ | استوماتیت (التهاب دهان تهوع سندروم نفروتیک Parageusia لرزش | مسمومیت جیوه |
| سرب | انسفالوپاتی اختلال مغزی | کم‌خونیFoot drop/wrist drop | مسمومیت سرب |
| کروم | خونریزی دستگاه گوارش خون‌کافت نارسایی حاد کلیه | فیبروز ریه سرطان ریه | مسمومیت کروم |
| آرسنیک | آریتمی قلب پلی‌نوریت | دیابت هیپرکراتوز سرطان | مسمومیت آرسنیک |
مسمومیت با دیگر فلزات
می توان به مسمومیت با فلزهایی مثل بریلیوم، آلومینیم و آهن اشاره کرد.
مسمومیت با حلاللهای آلی
به ترکیباتی گفته می‌شود که نسبت به حلال‌های معدنی قطبیت کمتری دارند. در صنایع اصولاً از مشتقات نفت خام می‌باشند. می‌توان به موادی مثل بنزن، تولوئن و زایلن اشاره کرد.
پایش بیولوژیک کارگران
در پایش بیولوژیک کارگران جهت سنجش میزان مواجهه کارگر با آلاینده‌های محیط کار و میزان آسیب‌های ناشی از مواجهه با مواد سمی صنعت و محیط کار معمولاً از خون، ادرار، مو، ناخن و بافت جهت انجام آزمایش‌های تشخیص طبی و آنالیزهای شیمیایی و بیوشیمیایی استفاده می‌شود.
منابع
- Brodkin, E; Copes, R; Mattman, A; Kennedy, J; Kling, R; Yassi, A (2007). "Lead and mercury exposures: interpretation and action". Canadian Medical Association Journal. 176 (1): 59–63. doi:10.1503/cmaj.060790. PMC 1764574. PMID 17200393.
- Casarett and Doull’s ,TOXICOLOGY, The Basic Science of Poisons
- سم شناسی صنعتی- دکتر شاه طاهری
- سم شناسی صنعتی دکتر ثنایی، جلد اول، انتشارات دانشگاه تهران.
- تیرگر، آرام-کوهپایی، علیرضا-الهیاری، تیمور-علیمحمدی، ایرج، بهداشت حرفه‌ای، انتشارات اندیشه رفیع۱۳۸۶:ص۱۰
- چوبینه، علیرضا-امیرزاده، فرید، کلیات بهداشت حرفه‌ای، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی شیراز،۱۳۸۷:ص۱۷