سفالوسپورینها
سفالوسپورینها یکی از قدیمیترین و پرتعدادترین آنتی‌بیوتیکها هستند که بر بسیاری از عوامل بیماریزا موثرند و بسته به نسل٬ در اشکال دارویی گوناگون مانند کپسول، شربت، آمپول و غیره تولید می‌شوند. این داروها مانند پنی سیلینها از گروه بتالاکتامها هستند.
طبقه‌بندی سفالوسپورینها
سفالوسپورین نسل اول (مؤثرتر بر کوکسی گرم مثبت) مانند سفالکسین، سفازولین و سفالوتین(تزریقی وریدی)
سفالوسپورین نسل دوم مانند سفوتتان و سفوکسیتین(مؤثر بر بی‌هوازی ها)، سفاکلور و سفوروکسیم(مؤثر بر هموفیلوس و موراکسلا)
سفالوسپورین نسل سوم (مؤثر بر گرم منفی ها): مانند سفیکسیم، سفتریاکسون، سفتازیدیم و سفتیزوکسیم (تزریقی وریدی و عضلانی)
سفالوسپورین نسل چهار (اثر بر گرم مثبت در حد نسل اول و اثر بر گرم منفی در حد نسل سوم): مانند سفپیم
امروزه سفالوسپورینهای نسل پنجم مانند Ceftaroline نیز ساخته شده‌اند. به عنوان یک قانون کلی داروهای نسل اول اثر بهتری بر روی ارگانیسم‌های گرم مثبت دارند و نسل‌های بعدی بر روی ارگانیسم‌های هوازی گرم منفی مؤثرتر هستند.
مکانیسم اثر
سفالوسپورین نسل اول از طریق مهار سنتز دیواره سلول باکتری موجب ناپایداری اسموتیک باکتری شده و آثار باکتریسیدی دارند.
سفالوسپورین نسل چهار باعث مهار سنتز پپتیدوگلیکان‌ها در دیواره سلولی باکتریها می‌شود و در مقابل هیدرولیز بتالاکتاماز باکتری‌های گرم منفی مقاوم تر است.
ساختار شیمیایی
سفالوسپورینها نسبت به بسیاری از بتالاکتامازهای باکتریها از پنی سیلین پایدارتر هستند و لذا معمولاً طیف فعالیت گسترده تری دارند . سفالوسپورینها علیه آنتروکوکها و لیستریامنوسیتوژنها مؤثر نیستند . تولید انواع مختلفی با هسته مشترک( ۷- آمینوسفالوسپورانیک اسید )، ساخت سفالوسپورینهای متعدد با ویژگی‌های متفاوت را میسر ساخته است
هسته سفالوسپورین ها، ۷ آمینوسفالوسپورانیک اسید شباهت زیادی به ۶ آمینوپنی سیلانیک اسید دارد . فعالیت ضد میکروبی ذاتی سفالوسپورینهای طبیعی اندک است، ولی اتصال گروههای مختلف R۱ و R۲ داروهایی با اثرات درمانی خوب و اثرات سمی کم را بوجود آورده است .
سفالوسپورینها وزن مولکولی ۴۰۰ تا ۴۵۰ دارند آن‌ها محلول در آب و در مقابل تغییرات PH و درجه حرارت نسبتاً پایدار هستند .
ویژگی‌های کلی
هرچه از نسل اول به نسل چهارم پیش رویم گسترش طیف اثر بر ضد گرم‌منفی افزایش و بر گرم‌مثبت‌ها کاهش می‌یابد. به‌طور مشخص سفالوسپورینهای نسل اول علیه استافیلوکوک اورئوس و گونه‌های استرپتوکوکوس خیلی فعال هستند، در حالی که فعالیت بر گرم منفی‌ها محدود شده به پروتئوس میرابیلیس، اشرشیاکولی و کلبسیلا پنومونیا که می‌توان جهت آسانی یادآوری مختصراً آن را پنومونی PEK نامید. سفالوسپورینهای نسل دوم دارای فعالیت کمتری بر باکتری‌های گرم مثبت نسبت به سفالوسپورین نسل اول هستند اما، فعالیت بیشتری در برابر گرم منفی‌هایی مثل(هموفیلوس آنفلوآنزا و نایسریامننژییتیدیس) بعلاوهٔ ارگانیسم‌های PEK هستند(HNPEK). در میان باکتری‌های گرم منفی، سفالوسپورینهای نسل سوم گونه‌های سراشیا را نیز پوشش می دهند . بنابراین ارگانیسم های(HNPEKS) را در بر می‌گیرند.
در پایان فعالیت سفالوسپورینهای نسل چهارم گسترش پیدا کرده تا آن جاکه گونه‌های انتروباکتر و سیتروباکتر را در بر می‌گیرد (HEN-PECKS). سفتازیدیم و سفپیم تنها دو سفالوسپورینی هستند که فقط علیه سودمونا آئروژینوزا فعالیت می‌کنند. سفالوسپورینهای نسل سوم و چهارم علیه بیشتر استافیلوکوک‌ها فعال هستند اما این فعالیت کمتر از سفالوسپورینهای نسل اول است با این حال سفتازیدیم فعالیت ضد استافیلوکوک خیلی ضعیفی دارد. سفالوسپورینها به صورت خوراکی(PO) و تزریق وریدی (IV) در دسترس هستند. خواص دارویی سفالوسپورینها در کل خانواده با استنثناهای کمی مشابه است . سفالوسپورینها به خوبی در بیشتر بافت‌های بدن توزیع می‌شوند به جز CSF، پروستات و چشم. با این حال سفالوسپورینهای نسل سوم و چهارم در صورت التهاب مننژ تجمع مناسبی در CSF دارند.اکثریت سفالوسپورینها به جز سفتریاکسون از طریق ترشح فعال توبولی دفع کلیوی دارند. از آن جایی که سفتریاکسون دفع غیر کلیوی دارد، نیازمند تعدیل دوز در بیماران بانارسایی کلیوی نیست. دفع یک نیمه عمر برای سفالوسپورین ها(اکثراً) یک تا۲ ساعت است، به جز سفوتتان که ۳ ساعت است و سفکسیم که ۴ ساعت است و سفتریاکسون که ۸ ساعت است
عوارض جانبی
در کل سفالوسپورینها بسیار خوب تحمل می‌شوند. بیش‌ترین و شایع‌ترین تأثیرات مضر آن‌ها واکنش‌های افزایش حساسیت مثل راش‌های پوستی، تب و آنمی همولیتیک است.
واکنش متقاطع بین پنی‌سیلین و سفالوسپورین به میزان ۱۰-۵ درصد است. اگر چه بعضی از بیماران با سابقه آلرژی به پنی سیلین ممکن است سفالوسپورین را تحمل کنند، اما بیماران با سابقهٔ شوک آنافیلاکسی به پنی‌سیلین نباید سفالوسپورین را مصرف کنند.
سفتریاکسون در صفرا ته‌نشین می‌شود و باعث ایجاد سنگ‌های کاذب صفرا در اثر رسوب دارو می گردد. این اتفاق (رسوب در صفرا) زمانی رخ می دهد که دارو با میزان(دوز) بالا مصرف گردد. سفتریاکسون و سفوتاکسیم دو داروی نسل سوم سفالوسپورینها برای درمان تجربی مننژیت باکتریایی مورد استفاده قرار می‌گیرند، زیرا موثرترین عامل بر ضد استرپتوکوک پنومونیه است. سفوتتان دارای گروه فنیل تیوتترازول است که مانع سنتز ویتامین K در خون می‌شود و در نتیجه پروترومبین خون کاهش یافته و ایجاد خون‌ریزی می‌کند. علاوه بر این زمانی که با داروهای دارای الکل مصرف شوند واکنش‌های شبیه دی سولفیرام ایجاد می‌کنند.
جستارهای وابسته
منابع
- فرهنگ داروهای ژنریک ایران، دکتر حشمتی ، ۱۳۸۷
- ویکی‌پدیای انگلیسی