دشت لیلاخ

دشت «لیلاخ» lilax(به کردی: بان لیلاخ) که از (لی) پیشوند مکان و جا در کردی و لاخ از ریشه واژه پهلوی raγ (راغ) به معنی دشت است که (rax) پس از تحول آوایی r به l لاخ (lax)تبدیل به لیلاخ شده‌است.[1]

دشت لیلاخ یکی از بزرگترین دشتهای استان کردستان می‌باشد که به جهت بزرگی، پتانسیل بالای آب و خاک ناشی از شرایط زمین‌شناسی و آب و هوای مناسب از اهمیت خاصی برخوردار هست. این منطقه با اقلیم نیمه خشک دمایی میانه مابین ۱۰–۱۳ درجه سانتی گراد دارد و متوسط تبخیر آبهای سطحی آن ۲۰۳۳ میلی‌متر و متوسط بارندگی سالیانه آن در حدود ۳۴۸میلی‌متر و تعداد روزهای بارانی آن ۷۸روز می‌باشد. وسعت حوضهٔ ۲۵۸۷ کیلومتر مربع دشت دهگلان در حدود ۶۲۴ کیلومتر می‌باشد جنس سازنده‌های تشکیل دهنده و میزان منابع تغذیه کننده آب زیر زمینی موجب سفره آزاد با حجم ذخیره حدود ۸۰۰میلیون متر مکعب شده‌است. علاوه بر ویژ گیهای کمی آب زیر زمینی این منطقه از نظر کیفی نیز مناسب بوده و جهت شرب و کشاورزی مفید می‌باشد. هدایت الکتریکی از ۳۱۴تا ۹۱۹ میکرو زیمنس بر سانتی‌متر و میزان کلر ۲/. تا ۸/. میلی‌گرم در لیتر تغییر می‌کند به‌طور کلی این پارامتره‌ها از تغذیه به سمت نقاط تخلیه افزایش می یابدو این خود بیانگر یک منبع تغذیه کننده است. با توجه به برآورد سطح آب در دوره ۲۱ سال از سال ۶۶–۸۷ که نماینگر افت سفره در حدود ۱۵/۱۸ متری آب در محدوده دشت دهگلان گردیده‌است که هر سال ۵۶/۶ میلیون متر مکعب از حجم مخزن کاهش می‌یابد[2]

دشت لیلاخ دهگلان در استان کردستان در قسمت جنوب شرقی این استان قرار دارد. این دشت که بین طو لهای جغرافیای ۰۰؛۱۰؛۴۷ تا ۰۰؛۴۵؛۴۷ شرقی ۳۵ طول جغرافیای اشغال نموده‌است و عرضهای جغرافیای ۰۰؛۵؛۳۵تا ۰۰؛۳۵؛۳۵ شمالی به‌صورت چهار گوش یا مربع می‌باشد.

این دشت از مرزهای شرقی به خط الراس نه چندان مرتفع شانوره و شهرستان قروه و از جنوب به ارتفاعات کوه دربندکبود و زاجیان عبالرحمان؛ دشت امیرآباد کامیاران و سنقر و از شمال به ارتفاعات کوه شیدا و آخی کمال و خط الراس ارتفاعات مشرف به روستاهای سراب سرخه – حقه – دولت‌آباد- تیلکو- امیر آبادو نهایتاً از غرب به ارتفاعات خاتو شیشه ره؛ خسرو کش؛ باوه ریز – یوسف سیاه – سلطان و شهر سنندج محدود می‌باشد پست‌ترین نقطه ارتفاعی در محدوده مورد مطالعه در مرز شمالی با کمتر از۱۷۰۰ متر ارتفاع از سطح دریا و بلندترین نقطه ارتفاعی آن در ارتفاعات جنوب شرق «کوه خولانه» با بیش از ۲۸۰۰ متر از سطح دریا واقع است و بلندترین مقر روستایی در منطقه مورد مطالعه رامول با ارتفاع ۲۰۹۷ متر می‌باشد میانگین ارتفاع دشت قروه و دهگلان از سطح دریا ۱۸۷۶ متر و میانگین رطوبت نسبی سالیانه آن در حدود ۷/۴۲ درصد می‌باشد دشت لیلاخ دهگلان در مسیر جاده اصلی سنندج – همدان و در نزدیکی قروه قرار دارد و راه‌های دیگری نیز که از نقاط مختلف استان به این جاده ختم می‌گردند می‌تواند به عنوان راه دسترسی به منطقه تلقی گردد به‌طور مثال جاده فرعی منشعب از جاده کامیاران – سنندج (جاده موچش – دهگلان) که از نواحی جنوبی دشت به سمت شمال امتداد دارد قابل ذکر است.[3]