دریای پنج

کهن‌ترین نام تاریخی رود پنج خروآب بوده‌است که جغرافیانگاران دوران اسلامی آن را خرناب و جریاب نوشته‌اند و سرچشمهٔ آمودریا دانسته و سرچشمه آن را وخاب خوانده‌اند که از وخان آید. چنانچه مؤلف گمنام «حدود العالم» در فصل «سخن اندر رودها» می‌گوید: «و دیگر رودی است او را خرناب خوانند، از مغرب کوه قَسَک برود و میان بدخشان و پارغر[2] اندر جیحون افتد و این خرناب از جیحون مِهتَر است و لکن همه به جیحون بازخوانند از بهر آن که جیحون از رهی دورتر رود»[3].

واژه‌های خرناب و جریاب تحریفی هستند از واژهٔ خَروآب که آن را به گونهٔ خرباب نیز نوشته‌اند. واژهٔ «خَرو» در گویش‌های دروازی و بدخشانی زبان فارسی تاجیکی وام‌واژه‌ای است از زبان‌های ایرانی شرقی و معنی آن «چشمه، چشمه‌سار و رود کوهی» است. این واژه و گونه‌های دیگر آن «شَرو»، «شارو»، «شار»، هم‌اکنون نیز در جاینام‌های «موجی‌خَرو»، «سَبزی‌خَرو»، «اوش‌خَرو»، «خَروُندا»، «هیداشار»، «ویس‌خَرو»، «ویش‌خَرو»، «پشی‌خَرو»، «ویش‌خَروَک»، «پاش‌خَرو»، «راخَرو»، «تِیخَرو»، «راشارو»، «هیداشَرو»، «ساخ‌چَرو»، «میذن‌شار»، «پَشار»، «تیشار»، «دیشار»، «ابخَرو» و «شِتخَرو» در تاجیکستان زنده‌است[4].