خابور

خابور در نزدیکی تل حلف و نزدیک به مرز ترکیه. درفصل‌های خشک عملاً از ترکیه آبی به این رود نمی‌ریزد.

هرچند که سرچشمه خابور در ترکیه قرار دارد اما چشمه‌های کارستی پیرامون رأس‌العین در ارتفاع ۳۴۷ متری خاستگاه اصلی آب این رود هستند. امروزه، مهمترین چشمه‌هایی که خابور از آنها تغذیه می‌شود، حصان، زرقاء شمالی، زرقاء جنوبی، فواره و دو چشمه به نام کبریت است؛ که چشمه کبریت دوم و چشمه زرقاء شمالی پرآبترین چشمه‌های خابور هستند.

خابور پس از طی ۱۲۴ کیلومتر در جهت عمومی شمال غربی ـ جنوب شرقی، به شهر حسکه (مرکز استان) در ارتفاع ۲۹۴ متری می‌رسد. پس از حسکه، رود خابور با جهت عمومی جنوبی، در نزدیکی شهر بُصَیره در محلی به نام قرقیسیا در ارتفاع ۱۸۷ متری به فرات می‌پیوندد.

خابور از حدود سیصد چشمه در رأس‌العین تغذیه می‌شود که به مقدار ده آسیاب آب دارند و رود هرماس از شاخه‌های مهم آن است.
چند رود فصلی مهم در شمال حسکه به خابور می‌ریزند که جمیعا منطقه‌ای به نام «مثلث خابور» را به‌وجود می‌آورند. از شمال به جنوب، بارش سالانه در حوضه آبریز خابور از ۴۰۰ میلی‌متر به کمتر از ۲۰۰ میلی‌متر کاهش می‌یابد و به این خاطر این رود منبعی حیاتی برای کشاورزی پایین‌دست در طول تاریخ بوده‌است.

آرامیها در حرّان نزدیک به سرچشمه‌های رود بلیخ و خابور مستقر بودند و ظاهراً در اواسط نیمه دوم هزاره ق‌م، گروههایی از آنان به شهراور مهاجرت کرده بودند؛ اما هنگامی که اور با هجوم قبایل آموری و حملات ایلامی‌ها ویران شد، آرامیان مهاجر در اوایل هزاره ق‌م دوباره به زادبوم اصلی خود بازگشتند و پدر ابراهیم در رأس یکی از خاندان‌هایی قرار داشت که در این مهاجرت از اور رهسپار حران شدند.[2]

تلّ حَلَف یا جوزان، در مغرب شهر قامشلی و نزدیک رأس‌العین، مرکز آرامی‌ها به‌شمار می‌رفت. در سده‌های نهم و هشتم پیش از میلاد، آشوری‌ها این ناحیه را فتح کردند و آنجا را پایتخت خود قرار دادند. پیش از اسلام، ناحیه خابور همانند دیگر بخش‌های جزیره جزو امپراتوری روم شرقی بود و احتمالاً شهر عَرَبان از مراکز مهم آن به‌شمار می‌رفت.

در سده چهارم هجری به‌گفته اصطخری کشتزارهای بسیاری در نزدیکی قرقیسیا و کرانه‌های خابور وجود داشته‌است. بنابر مطالب مؤلفان کهن، به‌جز رأس‌العین و قیساریه، شهرهای طابان، عربان، سکیر، شمسانیه، ماکسین و صور از شهرهای مهم در ساحل رود خابور بزرگ بوده‌اند. کرانه‌های رود خابور بزرگ مورد توجه باستان‌شناسان متعددی از جمله ادوادرد زاخائو بوده‌است که در آن دست به کاوش زده و آثاری کشف کرده‌اند.

در دهه ۱۹۳۰ میلادی حدود ۳۰ روستا توسط پناهندگان نسطوری که در سال ۱۹۱۵ از حکاری ترکیه گریخته بودند در منطقه خابور که در قلمرو فرانسویان قرار داشت بنیاد شد.[3]

• دانشنامه اسلام (EI). سرواژه Khabur.
• دانشنامه جهان اسلام: سرواژه خابور.