حسینقلی‌خان ابوقداره

حسینقلی‌خان مشهور به ابوقداره بود. برای این لقب او دلایل زیادی آمده‌است. از جمله دلایلی که برای این لقب می‌آورند معانی چون قوه و قدرت، پدر شمشیر است. «برخی می‌گویند [...] در زمان عثمانی‌ها تعدادی از اعراب مرز ایران در چنگوله حمله کرده‌اند که به وسیلۀ حسینقلی خان دستگیر و گوش آن‌ها را بریده و سپس آزاد کرد تا قدرت والی به حکام بغداد برسد، [به همین خاطر] لقب ابوقداره گرفت. علیرغم صحت مطلب و حادثۀ گوش‌بری مهاجمان عثمانی اما بعید به نظر می‌رسد که به همان علت چنین لقبی گرفته بود».[7]

در واقع مهم‌ترین دلیلی که برای نامگذاری حسینقلی‌خان به ابوقداره آورده شده، سرکوب اعراب مرزی بوده‌است. ناصر راد معتقد است که این لقب در جنگ حسینقلی‌خان با عرب‌های بنی‌طرف از سوی آن‌ها به او داده شد.[8] رزم‌آرا می‌گوید:

«طوایف اعراب را که برای تخطی و دستبرد به ایران آمده بودند تا کرانه دجله عقب رانده از آن‌ها تلفات و غنایم بسیاری گرفته است و از آن رو است که در بین‌النهرین حسینقلی خان به اسم ابوقداره معروف شده و همین اسم فامیلی برای فخر و مباهات در بین والیان و خانواده آن‌ها تا اواخر باقی بود».[9]

ظل‌السلطان معتقد بود که عرب‌های بنی‌لام این لقب را به او داده‌اند.

«والی پشتکوه، حسینقلی‌خان ابوقداره اعراب عراق عرب و طایفۀ بنی‌لام، چون این والی و کسانش خیلی در آنجاها دزدی می‌کردند و اذیت به آن‌ها، او را ملقب به «ابوقداره و ابوسیف» کرده بودند، یعنی صاحب شمشیر و صاحب قداره».[10]

خیتال معتقد است که «لقب ابوقداره که به حسینقلی‌خان داده بودند به علت اینکه نیزه‌ای یا دشنه‌ای (بزرگ‌تر از چاقو و کوتاه‌تر از شمشیر) که داشت در اکثر مراسم حمل می‌کرد و در زبان عربی به نام غداره معروف بوده که به مرور زمان حرف (غ) به (ق) مبدل شده است و به ابوقداره معروف شده‌است؛ یا اینکه در زمان خود تفنگی داشت از تفنگ‌های دست‌پر که در قدیم معمول بوده که اعراب آن را غداره می‌خواندند مشهور شده بود به مرور ایام به (ابوقداره) مبدل شده است، که دو رأی اخیر نزدیک‌تر به حقیقت این لقب از دیگر آراء است».

آنچه که مشخص است ابوقداره کلمه‌ای عربی است. به نظر می‌رسد به دلیل حملات سخت حسینقلی خان به اعراب مرزی و به دلیل وحشتی که از او داشتند به او این لقب را داده‌اند. منابع هر یک به طریقی به این مسئله اشاره کرده‌اند. آنگونه که منابع شفاهی به ما می‌گویند حسینقلی‌خان در هنگام حمله به اعراب مرزی برای تنبیه این اعراب اقدام به بریدن گوش‌های آن‌ها نموده‌است، مدتی در عراق افراد زیادی بودند که با یک گوش بریده‌شده در میان جامعه ظاهر می‌شدند. این سخت‌گیری‌های حسینقلی‌خان در آن زمان زبانزد شده بود و این امر می‌تواند در تأیید منابع مکتوبی باشد که علت لقب ابوقداره را سخت‌گیری‌های وی به نسبت به اعراب دانسته‌اند.

مرزهای ایران و عثمانی همواره ناآرام بود. این ناآرامی‌ها از زمان صفویه شروع شد و تا پایان قاجاریه نیز ادامه پیدا داشت. پشتکوه در مرز ایران و عثمانی قرار داشت و معادن نمک، مراتع و همچنین رودخانه کنجان چم که به داخل خاک عثمانی می‌ریخت از موارد اختلاف میان والیان پشتکوه با عثمانی‌ها بود. حسینقلی‌خان «در اوایل حکومتش با دولت عثمانی در منطقهٔ باخ‌سای (باغ‌شاهی) که جزو قلمرو عراق بود درگیر شد و توانست منطقهٔ باغ‌شاهی را به قلمرو خود بیفزاید و آن را ضمیمۀ خاک پشتکوه کند»[11] منطقۀ باغ‌شاهی در مرز پشتکوه با عراق و در بین زرباطیه و علی غربی قرار دارد. حسینقلی‌خان در مرزها همیشه با اقتدار کامل عمل می‌کرد «اختلافات مرزی در عهد وی شدید بوده والی پیوسته با اعراب در حال جنگ و مکرر آنان را تا کرانۀ دجله عقب رانده است، و بارها موفق به گرفتن غنایمی از این قوم گشته است».[12] کرزن معتقد است یکی از دلایل اختلاف با عثمانی دستبردهای والی به آنجا است و می‌نویسد: «وی از راه کوت‌العماره با بغداد خریدوفروش می‌کند و به خاک عثمانی دستبرد می‌زند و این موضوع سبب اختلاف دائمی ایران و عثمانی است [...] وی برجسته‌ترین سرکردۀ زنده مرزی است و می‌گویند قادر است ۳۰۰۰۰ سرباز بسیج کند».[13]