جشنواره تئاتر فجر
جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر از مهم‌ترین جشنواره‌های تئاتر در ایران است که هر ساله در دهه فجر در ماه بهمن برگزار می‌شود. این جشنواره اغلب رقابتی بوده و دارای بخش‌های گوناگونی مانند بخش نمایش صحنه‌ای، بخش بین‌الملل، بخش نمایش‌های رادیویی، و بخش نمایش خیابانی است.
| مکان | تهران، ایران |
|---|---|
| تأسیس | ۱۳۶۱ |
| میزبان | مرکز هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجمن هنرهای نمایشی ایران مؤسسه بین‌المللی تئاتر[1] |
| وبگاه | fitf |
برگزار کنندگان این جشنواره مرکز هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، انجمن هنرهای نمایشی ایران، و مؤسسه بین‌المللی تئاتر هستند و دبیرخانه جشنواره در تهران قرار دارد.[1] شورای سیاست‌گذاری جشنواره تئاتر فجر شامل معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (رئیس شورا)، استاندار تهران، سرپرست اداره کل هنرهای نمایشی، رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، قائم مقام سازمان صدا و سیما، معاون فرهنگی اجتماعی شهرداری تهران، مدیر عامل خانه تئاتر، مدیر هنرهای نمایشی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، مشاور هنرهای معاونت امور هنری، مدیر عامل خانه هنرمندان ایران، و پیشکسوتان تئاتر است.[2] دبیر فعلی این جشنواره حسین مسافر آستانه است.
تا بیست و چهارمین دورهٔ جشنوارهٔ فجر بیشتر نمایش‌ها آثار جدیدی بودند که برای جشنواره تولید می‌شدند. اما در دوره ۲۴م و ۲۵م بیشتر نمایش‌هایی که برای حضور در جشنواره انتخاب شدند پیش‌تر اجرای عمومی داشتند و تنها آثار معدودی برای جشنواره تولید شده بودند. این تغییر بر اساس این نظریه که «جشنواره محلی است برای عرضه تولیدات یک ساله تئاتر کشور» انجام شد. از دوره ۲۶م تاکنون (دوره ۳۰ام) دو شیوه پیشین انتخاب آثار ترکیب شدند و بخشی از نمایش‌های جشنواره از میان نمایش‌های اجرا شده در طول سال انتخاب می‌شوند و برخی از میان کارهای جدیدی که برای حضور در جشنواره آماده شده‌اند، تا شیوه‌ای جامع‌تر به کار گرفته شود.[3]
دیدگاه‌ها دربارهٔ جشنواره
در دوره ۳۱م جشنواره بسیاری از نویسندگان و کارگردانان برندهٔ سی دورهٔ گذشتهٔ جشنواره حضور نداشتند.[4][5] مریم معترف کارگردان تئاتر و دبیر تئاتر خیابانی جشنواره تئاتر فجر معتقد است افراد معتبر تئاتری ایران باید در این جشنواره که جهانی و نمایندهٔ تئاتر ایران است حضور داشته باشند و می‌افزاید «در کنار جوانان باید افراد با تجربه در این جشنواره حضور داشته باشند … اگر پیشکسوتان در جشنواره حضور نداشته باشند جوانان فرصت یادگرفتن را از دست می‌دهند و هرکدام از کارگردانان نگاه خود را به این جشنواره دارند.»[6] اما محمد یعقوبی نمایشنامه‌نویس و کارگردان می‌گوید در وضعیت کنونی ممیزی در تئاتر ایران که حضور در جشنواره لزوماً به معنی داشتن اجرای عمومی نیست و مسئولان به صراحت می‌گویند که حضور در جشنواره به معنای داشتن اجرای عمومی نیست، حضور حرفه‌ای‌ها در جشنواره نادرست است. و می‌افزاید «ای کاش حرفه‌ای‌ها به جشنواره نمی‌رفتند. چون فرصتی است برای جوان‌ها تا بالاخره خودشان را نشان بدهند. ما هم در جشنواره فجر دیده شدیم و حالا به جوان‌ها حق می‌دهم که از این فرصت استفاده کنند.» او معتقد است حرفه‌ای‌ها به شرطی باید در جشنواره حضور داشته باشند که نمایش‌شان پیش از جشنواره اجرای عمومی گسترده‌ای داشته باشد.[7] همچنین نیما دهقان کارگردان تئاتر می‌گوید «فکر می‌کردم بهترین جایزه زندگی‌ام، گرفتن جایزه کارگردانی در جشنواره فجر است که البته آن را به دست آوردم، اما می‌خواهم اعتراف کنم که اشتباه کردم.»[8] نهایتاً رویهٔ جشنواره از دوره سی و چهارم با دبیری سعید اسدی تغییر کرد و نمایش‌ها پس از اجرای عمومی خود می‌توانستند در جشنواره حضور بیابند.
حواشی
در سی و هشتمین جشنواره تئاتر فجر که در بهمن سال ۱۳۹۸ برگزار شد، ۱۸ نمایش از بخش مسابقه جشنواره تئاتر فجر، تمام گروه‌های نمایشی بخش دیگر گونه‌های اجرایی (۱۶ نمایش) و بیش از ۱۰ نمایش از بخش میهمان جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به دلیل آنچه اعتراض به سرنگونی پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بین‌المللی اوکراین و برخورد با اعتراضات آبان ۱۳۹۸ ایران بود، از حضور از در این جشنواره انصراف دادند.[9]
برگزیدگان
بسیاری از دوره‌های جشنواره تئاتر فجر غیر رقابتی برگزار شده‌اند. در بسیاری از دوره‌ها تنها یک بخش مسابقه و در برخی دو یا سه بخش وجود داشته‌اند.
کارگردانان برگزیده
کارگردانان برگزیده مسابقه تئاتر ایران جشنواره تئاتر فجر:[5]
| سال | دوره | کارگردان(ها) |
|---|---|---|
| ۱۳۶۱ | اول | رضا صابری |
| ۱۳۶۲ | دوم | محمد احمدی، رضا صابری |
| ۱۳۶۳ | سوم | مصطفی قلندری، ابراهیم کریم، محمد احمدی |
| ۱۳۶۴ | چهارم | خسرو شکیبایی، فرج‌الله زاهدی‌راد، یونس آبسالان |
| ۱۳۶۵ | پنجم | تقدیر: انوشیروان ارجمند، نعمت‌الله لاریان |
| ۱۳۶۶ | ششم | سلمان فارسی، صالح زهی، هواس پلوک، سعید سهیلی، مجید افشاریان، علیرضا درویش‌نژاد |
| ۱۳۶۷ | هفتم | احمد سپاسدار، ابوالقاسم جلالی، محمد احمدی، مجید افشاریان |
| ۱۳۶۸ | هشتم | تقدیر: نورالدین آزاد، محمدعلی پوراسلامی، جواد کبودرآهنگی، بهمن مرتضوی |
| ۱۳۶۹ | نهم | تقدیر از تمام کارگردان‌های بخش جشنواره جشنواره‌ها |
| ۱۳۷۰ | دهم | گلاب آدینه |
| ۱۳۷۱ | یازدهم | غیر رقابتی |
| ۱۳۷۲ | دوازدهم | رضا صابری، کورش زارعی، شهرام میرزایی |
| ۱۳۷۳ | سیزدهم | ندارد |
| ۱۳۷۴ | چهاردهم | چیستا یثربی، علی فرحناک |
| ۱۳۷۵ | پانزدهم | احمد رافعی، علی فرحناک، تقدیر: محسن قصابیان |
| ۱۳۷۶ | شانزدهم | محمد یعقوبی، محمد رحمانیان، زهرا اسماعیلی |
| ۱۳۷۷ | هفدهم | حمید امجد، محمد یعقوبی، محمد رحمانیان |
| ۱۳۷۸ | هجدهم | ابراهیم پشت‌کوهی، کوروش نریمانی، مهرداد رایانی‌مخصوص، محمد یعقوبی |
| ۱۳۷۹ | نوزدهم | محسن علیخانی، حسین کیانی، محمد یعقوبی و کیومرث مرادی |
| ۱۳۸۰ | بیستم | ندا هنگامی، مجید واحدی‌زاده، نادر برهانی‌مرند، تقدیر: امیر ناصری‌نیا |
| ۱۳۸۱ | بیست و یکم | کیومرث مرادی، شبنم طلوعی، کورش زارعی، تقدیر: سوسن پرور، میثم عبدی |
| ۱۳۸۲ | بیست و دوم | محمد عاقبتی، خسرو امیری، نادر برهانی‌مرند |
| ۱۳۸۳ | بیست و سوم | غیر رقابتی |
| ۱۳۸۴ | بیست و چهارم | هادی مرزبان |
| ۱۳۸۵ | بیست و پنجم | غیررقابتی |
| ۱۳۸۶ | بیست و ششم | غیر رقابتی |
| ۱۳۸۷ | بیست و هفتم | غیر رقابتی |
| ۱۳۸۸ | بیست و هشتم | نیما دهقان |
| ۱۳۸۹ | بیست و نهم | کلودیو سوراس |
| ۱۳۹۰ | سی‌ام | سمانه زندی‌نژاد، تقدیر: حسین پاکدل و آرش دادگر |
| ۱۳۹۱ | سی و یکم | سیما تیرانداز، عامر مسافر آستانه، علی اصغر دشتی، نیکلاس هلبینگ |
| ۱۳۹۲ | سی و دوم | آرش دادگر، سید محسن حسن‌زاده |
| ۱۳۹۳ | سی و سوم | هادی حجازی‌فر، خیرالله تقیانی‌پور، محمد مساوات |
| ۱۳۹۴ | سی و چهارم | شهاب الدین حسین پور، ایمان افشاریان |
| ۱۳۹۵ | سی و پنجم | پیام لاریان، یرزی زون |
| ۱۳۹۶ | سی و ششم | اشکان خیل نژاد، پیام لاریان، امین میری |
| ۱۳۹۷ | سی و هفتم | علی‌اصغر دشتی، رضا صابری، مهرداد مصطفوی |
| ۱۳۹۸ | سی و هشتم | محمد مساوات |
| ۱۳۹۹ | سی و نهم | نیما ایمان‌زاده |
نمایشنامه‌نویسان برگزیده
نمایشنامه‌نویسان برگزیده بخش مسابقه ایران جشنواره تئاتر فجر:[4]
| سال | دوره | نمایشنامه‌نویس(ها) |
|---|---|---|
| ۱۳۶۱ | اول | رضا صابری، منصور اویسی، گروه دقیانوس |
| ۱۳۶۲ | دوم | حسین نوری، رضا صابری، محمد احمدی |
| ۱۳۶۳ | سوم | محمدرضا زندی، محمد احمدی، خسرو ثقفیان، مهدی پوررضاییان و مهدی رضابدلی |
| ۱۳۶۴ | چهارم | تقدیر: محمدهادی نامور، مجید زارع‌کار، حسین عباسی |
| ۱۳۶۵ | پنجم | پرویز عرب، محسن خسروی، عبدالحی شماسی، نعمت‌الله لاریان |
| ۱۳۶۶ | ششم | تقدیر: سعید سهیلی، هواس پلوک |
| ۱۳۶۷ | هفتم | ندارد |
| ۱۳۶۸ | هشتم | تقدیر: غلامحسین منیرزاد، آی‌محمد آی‌محمدی، صادق عاشورپور |
| ۱۳۶۹ | نهم | ندارد |
| ۱۳۷۰ | دهم | حسن حامد، بهمن عیوق، تقدیر: عبدالخالق مصدق |
| ۱۳۷۱ | یازدهم | غیررقابتی |
| ۱۳۷۲ | دوازدهم | رضا صابری، علی رضایی و عزت‌الله مهرآوران، جواد موسوی |
| ۱۳۷۳ | سیزدهم | ندارد |
| ۱۳۷۴ | چهاردهم | چیستا یثربی، شبنم طلوعی، حسن باستانی، تقدیر: حسین نوری |
| ۱۳۷۵ | پانزدهم | نادر برهانی‌مرند، چیستا یثربی |
| ۱۳۷۶ | شانزدهم | محمد یعقوبی، محمد رحمانیان |
| ۱۳۷۷ | هفدهم | حمید امجد، محمد یعقوبی، علیرضا نادری‌نجف‌آبادی |
| ۱۳۷۸ | هجدهم | حسین کیانی، کوروش نریمانی، امیررضا کوهستانی، محمد یعقوبی، گلبرگ ابوترابیان |
| ۱۳۷۹ | نوزدهم | علیرضا نادری، حسین کیانی، نغمه ثمینی |
| ۱۳۸۰ | بیستم | محمدباقر بنایی‌مقدم، نادر برهانی‌مرند، زهرا نجف‌پور تقدیر: داریوش رعیت |
| ۱۳۸۱ | بیست و یکم | نغمه ثمینی و چیستا یثربی، علیرضا نادری، حسین مهکام |
| ۱۳۸۲ | بیست و دوم | نغمه ثمینی، محمد امیر یاراحمدی، حمید امجد |
| ۱۳۸۳ | بیست و سوم | غیر رقابتی |
| ۱۳۸۴ | بیست و چهارم | محمد رحمانیان |
| ۱۳۸۵ | بیست و پنجم | غیررقابتی |
| ۱۳۸۶ | بیست و ششم | غیررقابتی |
| ۱۳۸۷ | بیست و هفتم | غیررقابتی |
| ۱۳۸۸ | بیست و هشتم | حمیدرضا آذرنگ |
| ۱۳۸۹ | بیست و نهم | بخش بین‌الملل: رضا گوران |
| ۱۳۹۰ | سی‌ام | سلما رفیعی، تقدیر: صحرا رمضانیان |
| ۱۳۹۱ | سی و یکم | میلاد اکبرنژاد، اصغر گروسی، طلا معتضدی، نسیم احمدپور |
| ۱۳۹۲ | سی و دوم | حسین کیانی، علیرضا نادری |
| ۱۳۹۳ | سی و سوم | ناصر حبیبیان، خیراله تقیانی پور، مهین صدری |
| ۱۳۹۴ | سی و چهارم | ساناز بیان، امین ابراهیمی |
| ۱۳۹۵ | سی و پنجم | پیام لاریان، حسین پاکدل |
| ۱۳۹۶ | سی وششم | علیرضا نادری، مهدی ضیا چمنی، ساناز بیان |
| ۱۳۹۷ | سی و هفتم | پیام لاریان، علی شمس |
| ۱۳۹۸ | سی و هشتم | محمد مساوات |
| ۱۳۹۹ | سی و نهم | محمد چرمشیر |
جستارهای وابسته
منابع
- «فراخوان سی و دومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر (PDF)». وبگاه ایران تئاتر. ۴ اردیبهشت ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۲۸ مهر ۱۳۹۲.
- درباره ما -شورای سیاست‌گذاری جشنواره بایگانی‌شده در ۱۹ اکتبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine وبگاه رسمی جشنواره تئاتر فجر
- «دربارهٔ ما -معرفی جشنواره». وبگاه رسمی جشنواره تئاتر فجر. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ اکتبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۶ مهر ۱۳۹۲.
- الهه خسروی‌یگانه (۳ بهمن ۱۳۹۱). «غیبت نمایشنامه‌نویسان مطرح در جشنواره تئاتر فجر / جای خالی برگزیدگان 30 دوره در جشن سی و یکم». خبرآنلاین. دریافت‌شده در ۲۶ مهر ۱۳۹۲.
- الهه خسروی‌یگانه (۴ بهمن ۱۳۹۱). «غایبان جشنواره تئاتر فجر / جای خالی کارگردانان برگزیده 30 سال گذشته در جشنواره امسال». خبرآنلاین. دریافت‌شده در ۲۶ مهر ۱۳۹۲.
- «گفتگوی هنرنیوز با مریم معترف کارگردان تئاتر؛ عدم حضور کارگردانان صاحب نام در سی‌امین جشنواره تئاتر فجر به چشم می‌خورد». هنر نیوز. ۱۹ بهمن ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۲۶ مهر ۱۳۹۲.
- «دلیل غیبت برگزیدگان تئاتر فجر در جشنواره امسال / یعقوبی: امیدی به اجرای نمایشنامه‌هایم ندارم/ جوان‌ها باید در تئاتر فجر دیده شوند». خبرآنلاین. ۷ بهمن ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۶ مهر ۱۳۹۲.
- «آخرین حواشی تئاتر پرحاشیهٔ نیما دهقان - حرف‌های جنجالی حسین پاکدل در شب پایانی اجرای «ترن»». ایسنا. ۴ بهمن ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۲۶ مهر ۱۳۹۲.
- 18 نمایش از بخش مسابقه جشنواره تئاتر فجر، 16 نمایش به عنوان تمام گروه‌های نمایشی بخش دیگر گونه‌های اجرایی، گروه‌های نمایشی مشهد و بیش از 10 نمایش از بخش میهمان جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر و5 عکاس از حضور از در این جشنواره انصراف دادند.