تهذیب المقال

این کتاب نتیجه سالها تحقیق و تدریس در فقه و اصول، رجال و حدیث، و تفسیر قرآن می باشد.

قدمت انتشار جلد اول و دوم این کتاب به سالی بر می گردد که آیه الله خوئی کتاب رجالش را منتشر کرد و این نشانه اهمیت کار ایشان است.

برخی از محققان جدید این کتاب را چنین توصیف کرده اند:

«تصحیح و شرح کتاب (رجال نجاشی) توسط محقق خبیر و رجالی توانا حضرت آیه الله العظمی موحد ابطحی کاری بس عظیم و عدیم المثال است. شارح پس از مقدمه به شرح کتاب نجاشی پرداخته و هیچگونه توضیح واضحات یا اطناب مملّی در آن وجود نداشته، بلکه همه صفحات کتاب مشتمل بر تحقیقات ارزنده رجالی است که هیچ عالم رجالی خود را مستغنی از آن نخواهد دانست. در تمام این کتاب از منابع تاریخی و رجالی اهل سنت به خوبی و به‌طور گسترده استفاده شده و بر فوائد انبوه آن افزوده است. به‌هر حال، پنج جلد این کتاب از حرف الف شروع و به حرف ذال پایان یافته‌است.

متن تصحیح شده در بالای صفحات و شرح تعلیقات در ذیل آن قرار دارد.

مقدمه ۱۵۰ صفحه ای کتاب به بحث از این امور اختصاص دارد: ۱. زندگی‌نامه و شرح حال نجاشی. ۲. اهمیت رجال نجاشی، سند نجاشی به مصنفان اصول، معنای اصل و کتاب و نسخه، سند فقهاء به رجال نجاشی. ۳. علت اعتبار کلام علماء رجال دربارهٔ راویان، روش نجاشی در جرح و تعدیل، توثیقات عامه، و بحث‌های جالب و ابتکاری فراوانی بخصوص در این قسمت اخیر مطرح شده‌است. ۴. روش تصحیح کتاب و معرفی نسخه‌های خطی مورد اعتماد مصحح محترم.

۱. در ج۵, ص۴۰ الی ۱۲۳ به بحث از (جابر بن یزید جعفی) پرداخته و چهل و یک بحث دربارهٔ او مطرح کرده‌است مثل: نسب جابر، طبقه او، روایت او از جابر بن عبدالله، روایت او از حضرت زینب و امام باقر سلام الله علیها، توثیقات خاصه و عامه دربارهٔ او و…. ۲. در ج۵, ص۲۷۶ الی ۲۹۸ هیجده بحث مستقل ذیل عنوان (حریز بن عبدالله) عنوان نموده است. ۳. گاهی تذییلاتی در این کتاب وجود دارد که افرادی را که نجاشی عنوان ننموده است مورد بحث قرار می‌دهد مثل ج۱, ص۴۵۶. ۴. یکی از نکته‌های بسیار جالب کتاب آن است که ۵۰ نفری را که شیخ و نجاشی سند به تمام کتاب‌ها و روایات آنان دارند جمع‌آوری نموده است مثل ج۱, ص۸۸–۹۰. ۵. در بحث از آبان بن ابی عیاش که راوی کتاب سلیم بن قیس است نشان داده است که چگونه برخی از علماء عامه کلماتی که در مدح آبان آمده است را تحریف به قدح و ذم او نموده‌اند. (ر.ک. ج۱, ص۱۸۹). ۶. در ج۱, ص۲۴۷ کتاب به بحث از اصطلاح (اسند عنه) پرداخته و معتقد است که این کلمه باید به صورت مجهول قرائت شود و ضمیر را نیز به صاحب ترجمه ارجاع داد؛ یعنی چیزی که تنها همان شخص صاحب ترجمه روایت کرده و از شخص دیگری نقل نشده‌است. ۷. در ج۱, ص۸۴ به بحث از روش مشایخ حدیث در نقل روایات پرداخته و با ذکر چند شاهد ادعا نموده که آنان همیشه سندی را انتخاب کرده و نقل می‌نمودند که واسطه‌های آن کم باشد به همین جهت گاهی سندی را که مشتمل بر افراد ضعیف است بر سندی که تمام افراد آن ثقه هستند ترجیح می‌دادند؛ و لذا اگر سند یک حدیثی که بدست ما رسیده است ضعیف بود نمی‌توان حکم نمود که آن حدیث تنها همان سند را داشته و آن نیز مشتمل بر ضعف است.

امید است مؤلف محترم و ناشر را در تکمیل و چاپ و نشر این اثر محققانه توفیق الهی رفیق باشد و با فاصله ای اندک مجلدات دیگر این اثر ارجمند را عرضه کنند».[2]

جامع الرواه حاوی تمامی اسامی راویانی که نام آن‌ها در روایات و کتاب‌های گذشتگان از اصحاب ذکر شده‌است (نقل از مقدمه جلد اول تهذیب المقال).

جامع الاخبار حاوی تمام اخبار روایت شده از ائمه اطهار در مدح راویان یا در ذم آن‌ها به ما رسیده‌است (نقل از مقدمه جلد اول تهذیب المقال).

الطبقات الرواه حاوی طبقات راویان از اصحاب پیامبر و ائمه اطهار می‌باشد (نقل از مقدمه جلد اول تهذیب المقال).

قواعدالرجال ایشان در مقدمه ۱۴۸ صفحه‌ای از جلد اول تهذیب المقال، مکرر از کتاب دیگر خود به نام قواعد الرجال نام می‌برد یا به آن ارجاع می‌دهد و سالها پیش به تدریس قواعد الرجال در مدرسه صدر نجف پرداخته بود.

• موحدابطحی محمدعلی. تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال. المجلد الأوّل (الطبعة الأولی): قطع وزیری، ۴۳۰ صفحة، الناشر: مطبعة الآداب بالنجف الأشرف، سنة ۱۳۸۹ قمری
• عابدی، احمد، انصاری، ناصرالدین، نبوی، عبدالمحمد، ذکاوتی قراگزلو، علی رضا. معرفی اجمالی تهذیب المقال. آیینه پژوهش، فروردین و اردیبهشت ۱۳۷۶، شماره ۴۳، صص ۶۴–۷۵