تفسیر قرآن پاک

تفسیر قرآن پاک از کهن‌ترین تفسیرهای قرآن به زبان فارسی است. امروز بخش کوچکی از آن باز مانده‌است و نویسندهٔ اثر هم دانسته نیست. تاریخ نوشته‌شدنش قرن چهارم یا اوایل قرن پنجم قمری‌است و احتمالاً قدمت آن از آنِ ترجمهٔ تفسیر طبری اندکی کم‌تر است. این اثر ترجمهٔ اثری عربی نیست بلکه مستقیم به فارسی نوشته شده‌است و واژه‌های عربی در تفسیر قرآن پاک به نسبت کم به کار رفته‌است. نسبت شمار واژه‌های عربی به فارسی، از شاهنامه بیشتر، با تاریخ بلعمی برابر و از کشف‌المحجوب هجویری کم‌تر است.[1] شماری از واژه‌های تازی که در فارسی متداول امروز به صورت وام‌واژه به کار می‌روند در این اثر به فارسی ترجمه شده‌اند. چنان که زکات را دهش[2]، نهی را باززد کردن[3] ترجمه کرده‌است. گاه واژهٔ تازی را هنگام ترجمه آورده‌است و سپس گویا از بیم آنکه خواننده مقصود وی را در نیابد پارسی واژه را هم آورده‌است و سپس توضیح داده‌است. مثلاً در ترجمه‌ای از یکی از بندهای قرآن گفته است: «گفت ایشان را هرآینه از همه مردمان دیگر بر زندگانی حریص‌تر یابی ای[=یعنی] که گواژگن‌تر یابی. پارسی حرص، گواژه کردن باشد و معنی حرص، سیرناشدنی باشد از یافتن چیزی اگر چه بسیار یابد.»[4]