اوتیفرون (افلاطون)

اوثوفرون که یک متأله است برای شکایت از پدر خود به جرم قتل به دادگاه مراجعه می‌کند و در آنجا سقراط را که برای محاکمهٔ مشهور خود آمده بود می‌بیند و باقی ماجرا.

اثوفرون در ابتدا دو بحث را مطرح می‌کند. نخست اینکه داستان‌هایی را دربارهٔ خدایان و اختلافات و کشمکش‌های آنان بازگو می‌کند و بر آن است که این داستان‌ها حقیقت دارند. دوم اینکه در پاسخ پرسش سقراط دربارهٔ تعریف دین داری ادعا می‌کند: هرآنچه که خدایان بپسندند دین داری است.

سقراط ادعای نخست اتیفرون را با این استدلال رد می‌کند که مطابق داستان‌های رایج اگر میان خدایان کشمکش باشد آنگاه معیار مشخص و ثابتی دربارهٔ دین داری نخواهیم داشت. پس فرضی را به ادعای نخست افزودند که هرچه همهٔ خدایان بپسندند موافق دین داری است. سپس این پرسش را مطرح می‌کند:آیا خدایان عملی را بدان جهت که موافق دین داری است دوست دارند، یا اینکه بلعکس، عملی چون موافق دین داری است خدایان دوست دارند؟سقراط با ذکر چند مثال نشان داد که "یکی از صفات دین داری این است که محبوب خدایان باشد". یعنی حالت نخست درست است. اما پرسش نخست هنوز برجای خود باقی است که چه چیز موافق دین داری است؟ پاسخ سقراط این است که دین داری خود زیرمجموعهٔ عدالت است. اما کدام بخش عدالت؟

اتیفرون به پرسش اخیر این‌گونه پاسخ می‌دهد:آن بخش که طرز رفتار ما با خدایان را مشخص می‌کند و این طرز رفتار باید مشابه رابطهٔ بنده با خواجه باشد. سقراط می‌گوید خدمت‌گزاری ما برای خدایان سودی به آنان در بر ندارد. اتیفرون دوبارهٔ پاسخ می‌دهد که از راه دعا و قربانی کردن دل خدایان را به دست می‌آوریم و آنان نیز در مقابل از گزند به جامعه و ویرانی خانه‌ها جلوگیری می‌کنند... نتیجهٔ این مدعای اوثوفرون این است که منظور از قربانی و دعا به دست آوردن دل خدایان است.

اما سقراط او را متوجه تناقض ادعای واپسین با پژوهش پیشین کرد که نشان داده بودند "یکی از صفات دین داری این است که محبوب خدایان باشد". حال آنکه اکنون با دعا و قربانی دل خدایان را به دست می‌آوریم. یعنی چون خدایان دوست دارند و دلشان به دست می‌آید موافق دین داری است!

در نهایت تعریف «دین داری» مسکوت ماند و اتیفرون به بهانه‌ای آنجا را ترک کرد.

• دوره آثار افلاطون (چهار جلدی) , برگردان محمدحسن لطفی_رضا کاویانی، جلد یکم:مکالمهٔ اثوفرون (دین داری)