اسپی مزگت

واژه ایسپیه مزگت به معنای مسجد سپید به زبان تالشی (اسپید) است. واژهٔ مسجد در زبان عربی هم بر گرفته از همین واژه کهن ایرانی است.

کتیبه بازمانده روی دیوار

علارغم این ادعا که این بنا در دوره ساسانی یک آتشکده بوده، اما در کاوشهای انجام شده هیچ نوع بقایای معماری یا سفال دوره ساسانی در اسپی مزگت یافت نشده است. سنگ نوشته‌های بنا آن را وابسته به سدهٔ چهارم و آغاز سدهٔ پنجم هجری معرفی می‌کند و سفال‌های یافت شده همگی وابسته به سدهٔ هشتم هجری (دوره ایلخانی) هستند.[4] با توجه به کاوشهای باستان شناسی انجام شده در سالهای ۱۳۷۹، ۱۳۸۱ و ۱۳۸۵ توسط کارشناسان میراث گیلان از جمله یوسف فلاحیان، این مکان در دو دوره مورد استفاده بوده است. دوره اول یعنی قرون پنجم و ششم(همزمان با دوره سلجوقی) بنا ساخته شده است. بنا و محوطه اطراف آن حدود شش هکتار مساحت داشته است. در این دوره، بنا کاربری مسجد و عبادتگاهداشته و یک گورستان هم در مجاورت آن قرار داشته است. در دوره دوم، یعنی دوره صفوی بنا مجددا احیا و مورد استفاده بوده است. [5]

عکس هوایی محوطه و موقعیت مسجد اسپی مزگت در سال ۲۰۱۰

در دراز مدت عوامل گوناگون انسانی (نظیر یادگاری، حفاری غیرمجاز، آتش) و طبیعی (سیل، رشد درخت، چرای گاو، زلزله) موجب ویرانی بنای «اسپی مزگت» شده‌اند.ریشه درختان در دیوارها نفوذ کرده و چند ترک بزرگ در دیواره و سقف بوجود آمده است. رودخانه سیلابی دیناچال نیز بخشی از جنوب بنا را تخریب و فرسوده است.[3][6]

دسترسی به این بنا از طریق جاده رضوان شهر به تالش، به فاصله ۱۶۰۰ متر پس از پل رودخانه دیناچای، از فرعی شمالی میسر است. راه دسترسی جنگلی و آسفالته است و طول آن از جاده اصلی تا بنا ۱۳۰۰ متر است. این بنا در ۶۰ متری غرب رودخانه دینا چال قرار دارد.

• آثار ملی ایران
• سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری