احمد یوکنکی

این کتاب ابتدا به نام هبه الحقایق معروف شد و در نوشته‌های محمد فؤاد کوپرولو یا حتی بارتولد به همین نام خوانده شده است ولی پس از بررسی‌های رشید رحمتی آرات معلوم شد که عتبه الحقایق است و به همین نام معروف شد. کتاب عتبه الحقایق به همراه کتاب قوتادغو بیلیگ و دیوان لغات الترک، از معدود آثار ترکی خاقانی (ترکی کاشغری) است. این کتاب برای امیری بنام داد اسپهسالار بیگ نوشته شده است و محتوای اشعار آن دستورها خشک اخلاقی است؛ و بر چکامه‌های دیوان لغات الترک که همگی به وزن، هجایی اند، به وزن عروضی سروده شده است.[2][3]

محمد فؤاد کوپرولو دربارهٔ این کتاب می‌نویسد:این کتاب بیش از همه پند نامه عطار را به خاطر می‌آورد، در این کتاب حتی به اندازه پند نامه هم‌معنی صوفیانه موجود نیست. در آن پسندیده نبودن صبر و قناعت؛ ارزش نداشتن دنیا،نتیج بسیار نامیمون بخل، پر چانگی، مزاح، همنشینی با بدان و حرص و طمع و پر شدن دنیا از بدی و بدان با شیوه ای بسیار خشک بیان می‌شود.[4]

وزن این کتاب همان وزن قوتادغو بیلیگ یعنی فعولن فعولن فعولن فعول است. این اثر، با ۴۰ بیت غزل و ۱۰۱ دو بیتی یا همان چارپاره ترکی، مجموعاً ۴۸۴ مصرع است، واژگان عربی و احادیث آن بسیار ولی لغات فارسی آن اندک است.

نسخه‌های خطی آن بسیار است که اصیل‌ترین آن دو نسخه می‌باشد. نسخه سمرقند که در ایاصوفیه نگهداری می‌شود و توسط نجیب عاصم بیک معرفی شد. این نسخه به دو خط اویغوری و عربی می‌باشد و در سال۱۹۱۸ منتشر شد و نسخه بعدی توسط معلم رفعت، که آن هم به خط اویغوری بود معرفی شد. در ایران نیز چندین بار چاپ شده است.[5]

۱-تاریخ ادبیات آذربایجان، محمد رضا کریمی، تبریز نشر ندای شمس، ۱۳۹۰، جلد اول

۲-صوفیان نخستین در ادبیات ترک، محمد فؤاد کوپریلی، ترجمه توفیق. ه سبحانی، نشر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۸۵

۳-تاریخ ترکهای آسیای میانه، و. بارتولد، ترجمه دکتر غفار حسینی، نشر توس، ۱۳۷۶