آزادزادگان

مردمان مختلف آزادزادگان را به نام‌های مختلفی می‌خواندند. ابوالفرج اصفهانی نام‌های زیر را بر می‌شمرد: «بنی‌الاحرار» در صنعا، «الابنا» در یمن، «الحمیره» در کوفه، «الخضارمه» در جزیره (میان‌رودان)، و «الجراجیمه» در شام.[1][2]

در سال ۵۷۰ میلادی سپاه حبشه به سرکردگی ابرهه بنای دست‌اندازی را به سرزمین یمن گذاشتند و مردم یمن سیف بن ذی یزن را که در ادبیات عرب بسیار معروف است و یکی از پادشاهان حمیری یمن بوده‌است را به دربار انوشیروان فرستادند و از انوشیروان برای دفع حبشیان یاری خواستند. انوشیروان با بزرگان دربار خود مشورت کرد. آنان گفتند در زندان گروهی از بزهکاران هستند که می‌توان آنها را فرستاد، اگر کشته شوند، زیانی نرسد و اگر پیروز شوند، کشوری را بدست آورده‌ایم. خسرو این رأی را پسندید و تعداد ۸۰۰ محکوم به مرگ را به سرداری وهرز دیلمی با هشت کشتی به یمن فرستاد. وهرز به محض رسیدن به یمن دستور داد تا کشتی‌هایی که ایشان را آورده بود بسوزانند تا لشکریان وی دیگر امید بازگشت نداشته باشند. فرمانده حبشیان وقتی این گروه اندک را دید، اعتنایی نکرد اما بسیاری از مردم یمن که از بیداد حبشیان به تنگ آمده بودند، با لشکریان ایران توأم شدند و شمارهٔ این گروه را پنجاه هزار تن نوشته‌اند. مردم به فرماندهی این گروه توانستند حبشیان را از یمن بیرون کنند و حتی آنها را دنبال کردند و تا حبشه تاخت و تازهایی نمودند و سیف بن ذی یزن را به پادشاهی یمن نشاندند. به این ترتیب از آن پس یمن فرمانبردار ایران شد و سیف بن ذی یزن نیز خراج به دربار ایران می فرستاد.

چندی نگذشت که چند تن از حبشیان که در خدمت سیف بن ذی یزن مانده بودند، او را کشتند. وهرز دوباره از طرف انوشیروان مأمور شد که فتنهٔ یمن را فرو نشاند و خود از طرف دولت ساسانی در آنجا به حکمرانی بپردازد. بدینگونه تا ظهور اسلام مردم یمن تبعیت از حکمرانان ایرانی می‌کردند و بازماندگان گروهی که انوشیروان به یمن فرستاد را اعراب ابناء (جمع ابن، فرزندان) می‌نامیدند.

آزادزادگان جایگاه اجتماعی بالایی در میان اهالی یمن داشتند و همواره به آزادگی و شرافت شناخته می‌شدند.[3] از امیه بن ابی صلت، شاعر عرب معاصر پیامبر اسلام، قصیده‌ای در مدح آزادزادگان ایرانی برجای مانده ولی به آسانی می‌توان آن را جعلی و ساخته شعوبیان ایران‌دوست دانست.[4] پس از اسلام، آنان توسط علی بن ابی‌طالب به اسلام گرویدند.[3]

• عبدالحسین زرین‌کوب. تاریخ ایران قبل از اسلام. انتشارات امیرکبیر؛ شابک ‎۹۷۸−۹۶۴−۰۰−۰۰۶۴ -9