آرنولد جی. توینبی

او یکی از کسانی است که تئوری جدید در مورد نحوهٔ شکل‌گیری تمدن معرفی می‌نماید. از نظر توین‌بی هر تمدن در سیر تحول خود چند مرحله را طی می‌کند. او برای هر تمدن چهار مرحله بر می‌شمرد. از نظر توین‌بی هر تمدن (اول) به وجود می‌آید، (دوم) به پیش می‌رود و (سوم) توسعه می‌یابد و پس از فراز و فرودهایی وارد مرحلهٔ فروپاشی می‌شود. برای درک این فراز و فرودها می‌بایست دو واژهٔ معارضه (چالش) یا challenge و واکنش یا Response را در آثار توینبی به خوبی درک کرد. از نظر او وقتی تمدن بشری در برابر یک تهدید قرار می‌گیرد دچار چالش می‌شود و پاسخی که به آن تهدید می‌دهد، میزان مدنیت آن تمدن است. هرچقدر توان مدنیت آن تمدن کم باشد نوع پاسخ آن جامعه را به سمت فروپاشی سوق می‌دهد. اما مرحلهٔ چهارمی هم وجود دارد و آن اینکه تمدن نابود نشده، اما گویی مرده است، یعنی راکد می‌شود و آنچنان درگیر جزئیات ناکارآمد می‌گردد که کلیات حکمرانی را به بوتهٔ فراموشی می‌سپارد و از میان می‌رود. او این مراحل را به ترتیب پیدایش، رشد، فروپاشی و اضمحلال می‌نامند.[1]

مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به آرنولد جی. توینبی در ویکی‌گفتاورد موجود است.

• دائرةالمعارف مصور پیمان. کد کتاب، ۱۳۰۵۱۹۶. نویسنده: پروین قائمی. محل نشر، تهران.
• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Arnold J. Toynbee». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۲ سپتامبر ۲۰۱۳.