تمدن جیرفت
تمدن جیرفت به مجموعه محوطههای باستانی و یافتههای باستانشناختی کشفشده در استان کرمان و در نزدیکی شهر جیرفت و هلیلرود گفته میشود که به دست تیمهای چند ملیتی باستانشناس در دست بررسی و پژوهش است. کشف چنین تمدنی، افقی تازه در یافتهها و نگرههای باستانشناسان دربارهٔ تمدن خاورمیانه گشودهاست. این تمدن مربوط به هزارهٔ سوم پیش از میلاد است و این مردم، در دشت خوش آب و هوا و حاصلخیز هلیل رود سکنا داشتهاند.
تمدن جیرفت | |
---|---|
نام | تمدن جیرفت |
کشور | ایران |
استان | استان کرمان |
شهرستان | جیرفت |
اطلاعات اثر | |
نامهای قدیمی | تمدن ارت |
نوع بنا | ویرانه |
دیرینگی | هزاره سوم پیش از میلاد |
بانی اثر | ایرانیان متقدم |
اطلاعات ثبتی | |
شمارهٔ ثبت | ۵۲ |
تاریخ ثبت ملی | ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ |
اطلاعات بازدید | |
امکان بازدید | بله |
وبگاه | «تمدن جیرفت» در دانشنامهٔ ایرانیکا |
تمدن جیرفت |
اشیاء و ظروف زینتی از جنس کانی کلینوکلر و با نقش برجستههای قابل توجه و مبتکرانه متعلق به هزاره ۳ (پیش از میلاد) مربوط به تمدن جیرفت تاکنون کشف گردیدهاست.[1] آثار تاریخی کشف شده از شهر سوخته مبین وجود روابط تجاری بین شهر باستانی جیرفت و شهر سوخته و ارتباطات بین آنها بودهاست.[2][3]
این محوطه که با نام محله کمادین خرابههای شهر قدیم در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیدهاست، مربوط به دوران پیش از تاریخ است و در شهرستان جیرفت، دقیانوس ـ سمت راست هلیلرود واقع شده در تاریخ ۱۳۱۰/۰۶/۲۴ با شمارهٔ ثبت ۵۲ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیدهاست.[4]
آثار بهدستآمده
اشیاء بهدستآمده از این تپه باستانی تا به امروز بیشتر ظروف سفالی و سنگی، قطعات سنگ صابون و گاه ابزارهای مفرغی را شامل میشود. صنعت ویژه مردمان این منطقه همان کندهکاری روی سنگ صابونی است که دارای ظرافت خاص است و موارد کاربردی و زیبایی شناختی را در بر میگیرد. پرکاربردتر بنمایههای تصویرشده بر روی این ظرفها به انسان، بز کوهی، گوسفند، نخل، شیر، گاو کوهاندار، شاهین، مار و کژدم تعلق دارند. نکته دیگری که ظرفهای سنگ صابونی این منطقه را از آثار دیگر تمدنها متفاوت میسازد، بهکارگیری تکنیک گوهرنشانی (مرصع کاری) است که گاه برای نشان دادن چشم جانوران یا خالهای بدن مارها و… مورد استفاده قرار گرفتهاست. دور تا دور ظروف، نقشهایی از جانوران گوناگون بهصورت در هم تنیده حک شدهاست که کنار هم نهادن آنها نیاز به محاسبات پیچیده داشتهاست.
به باور یوسف مجیدزاده، ممکن است تمدن جیرفت همان تمدن آراتا[5] باشد.[6] تعداد بسیار زیادی از آثار و گنجینههای ارزشمند تمدن جیرفت بهویژه آثار سنگ صابونی نگارهدار منحصربهفرد طی سالهای دهه ۱۳۸۰ خورشیدی به دلیل عدم حفاظت و نبود توجه به این منطقه، غارت شده و از ایران خارج گردیدند.[7][8][9][10]
تمدن ناشناخته
یک نیایشگاه بسیار بزرگ با قدمت بیش از ۵۰۰۰ سال در تپه کنارصندل، آثار سنگی بسیار و همچنین کتیبههای نگاشتهشده به خطی ناشناخته در محوطهٔ باستانی جیرفت در استان کرمان به طول ۴۰۰ کلیومتر و در حاشیهٔ هلیل رود شناسایی شده و به نظر میرسد این منطقه در هزاره سوم پ. م، مرکز یک تمدن بزرگ و با شکوه بودهاست.
باستانشناسان با بررسی دوبارهٔ کتیبههایی که از پیش در مناطق مهم باستانی کشف شده بودند، سعی کردند اطلاعات بیشتری دربارهٔ این تمدن عظیم و ناشناخته بدست آورند و در نهایت پس از تحقیقات فراوان، به تعدادی کتیبه دست یافتند. در یکی از این اسناد که از خرابههای شهر اوروک[11] بدست آمدهاست، داستان کشمکش میان پادشاه سومر با فرمانروای سرزمین ثروتمندی بنام آراتا ثبت شده بود و در کتیبهٔ دیگر، پادشاه سومری سعی کرده بود با گذر از شهر شوش و هفت رشته کوه، به سرزمین آرتا حمله کند.
بررسی دقیق این کتیبهها و آثار کشف شده این فرضیه را به اثبات نزدیک میکند که شهر افسانهای و گمشدهٔ ارت که در شرق ایران قرار داشته، به احتمال زیاد همان شهر جیرفت است. از آثار کشفشده در حوزهٔ تمدن جیرفت میتوان به ظروف و پلاکهای سنگی با نقوش بسیار ظریف از موجوداتی چون عقاب، عقرب و پلنگ اشاره کرد. متأسفانه طی چند سال اخیر، حفاران غیرمجاز و قاچاقچیان اشیای عتیقه، بسیاری از آثار کشف شده در این محوطهٔ باستانی را که جزو میراث ملی ایرانیان محسوب میشدند و ارزش بسیار زیادی در شناخت سابقهٔ تمدنی کشورمان داشتند، از کشور خارج کرده و با بهای اندکی به موزهداران بزرگ دنیا فروختهاند.
داستان تجارت با سومریان
در این داستان حماسی که در اوایل هزارهٔ سوم پیش از میلاد و به خط میخی سومری روی یک سفال نگاشته شده، چنین آمدهاست: روزی انمرکار[12][13] با فرستادن نمایندهای، از حاکم ارت میخواهد تا استادان هنرمند و سنگهای گرانبها را برای ساخت معبد به اوروک بفرستد. حاکم ارت هم در ازای فرستادن سنگها، از پادشاه اوروک تقاضای غلّه میکند. انمرکار دوباره قاصدی به سرزمین ارت میفرستد و تقاضای خود را تکرار میکند. عاقبت دو پادشاه به تفاهم میرسند و حاکم ارت، هنرمندان و سنگهای زینتی را به سومر میفرستد. متن این کتیبهها بیانگر آن است که حدود پنج هزار سال پیش، میان بازرگانان ارت و میانرودان ارتباط پیوستهای وجود داشت و هنرمندان چیرهدست ارت در ساخت کاخها و معابد به سومریها کمک کردهاند.
منابع
- CHRONOLOGY OF IRANIAN HISTORY PART 1 iranicaonline.org
- http://rasekhoon.net/article/show/210163/تمدن%20شهر%20سوخته/
- http://www.iranboom.ir/tarikh/bastan-shenasi/3355-espidej-halghe-ertebat-shah-sokhte-jiroft.html
- «سازمان میراث فرهنگی و صنایعدستی و گردشگری». سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. دریافتشده در ۲۰۱۱-۰۵-۱۹.
- Hartha
- مستند پییرجیبون
- «نسخه آرشیو شده». بایگانیشده از اصلی در ۹ ژوئیه ۲۰۱۵. دریافتشده در ۸ ژوئیه ۲۰۱۵.
- «نسخه آرشیو شده». بایگانیشده از اصلی در ۹ ژوئیه ۲۰۱۵. دریافتشده در ۸ ژوئیه ۲۰۱۵.
- http://isna.ir/fa/print/8303-10192/غارت-آثار-باستاني-تمدن-پنج-هزارساله-حاشيه
- «نسخه آرشیو شده». بایگانیشده از اصلی در ۹ آوریل ۲۰۱۶. دریافتشده در ۲۹ ژوئیه ۲۰۲۰.
- در جنوب میانرودان
- پادشاه شهر اور وک
- Enmerkar and the Lord of Aratta
جستارهای وابسته
منابع
- محمدپناه، بهنام. کهندیار. شابک ۹۶۴−۸۲۴۹−۳۴−۲
- مستند تمدنی گم شده و به سرقت رفته و مرکز زبان سانسکریتویدیو در یوتیوب
- مجیدزاده
- «تمدن جیرفت» در دانشنامهٔ ایرانیکا
- Jiroft, Fabuleuse Decouverte en Iran, Dossiers Archeologica 287, October ۲۰۰۳.
- Yousef Mazidzadeh, Jiroft earliest oriental civilization (۲۰۰۴).
- O. White Muscarella, Jiroft and “Jiroft-Aratta”: A Review Article of Yousef Madjidzadeh, Jiroft: The Earliest Oriental Civilization, Bulletin of the Asia Institute ۱۵ (۲۰۰۵) ۱۷۳–۱۹۸.
- Andrew Lawler, Ancient Writing or Modern Fakery?، Science ۳ اوت ۲۰۰۷: Vol. 317. no. 5838, pp. ۵۸۸ – ۵۸۹.
- Andrew Lawler, Iranian Dig Opens Window on New Civilization, Science ۲۱ مه ۲۰۰۴: Vol. 304. no. 5674, pp. ۱۰۹۶–۱۰۹۷.
- M.R. Maheri The Early Civilizations Of Kerman (تمدّنهای نخستین کرمان)، Markaze Kerman Shenasaee (۲۰۰۰)، 1st edition, ISBN 964-6487-21-1
- Jiroft and “Jiroft-Aratta” A Review Article of Yousef Madjidzadeh
- Jiroft civilization
- mehrnews.ir: "New studies show Jiroft was ancient trade link"
- chnpress.com: Jiroft Inscription, Oldest Evidence of Written Language
- chnpress.com: New Discoveries in Jiroft May Change History of Civilization
- chnpress.com: Jiroft was an international trade center 5000 years ago