یامچی

دهخدا در لغت‌نامهٔ خود ایجاد بازارها را به دوران مغول و حکومت پادشاهان مغول منصوب می‌کند. با توجه به تاریخ ایجاد یام‌ها در دورهٔ مغول سه علت زیر در ایجاد بازار یامچی تأثیر زیادی داشته‌اند:[9]

۱. موقعیت استراتژی و جغرافیایی از جمله منابع آب و رودخانه. چرا که رودخانه‌های فصلی زولبیر و آغ‌چای، اراضی یامچی را سیراب می‌کنند.

۲. قرار گرفتن در محدودهٔ راه‌های تجاری و مخصوصاً جادهٔ ابریشم که در بین اهالی به جادهٔ «دوه‌چی» معروف است.

۳. امنیت به لحاظ استقرار عوامل دولتی و مأموران دولتی در یام‌ها. به علت گسترش جمعیت یامچی و مرکزیت آن سنگ بنای بازار یامچی گذاشته شد و کم‌کم رونق آن فزونی گرفت. با توجه به مندرجات تاریخ یام‌ها در دوره مغول و ایلخانی، ایجاد بازار احشام همچون اسب و شتر را می‌توان ریشه‌یابی نمود؛ چرا که این چهارپایان مورد احتیاج پیک‌ها بودند. پیک‌ها، اسب‌های پیر و از کار افتاده را به اهالی می‌فروختند تا آن را در کشاورزی و در مکان‌های نزدیک مورد استفاده قرار دهند و اسب تازه را به جای آن می‌خریدند.

بازار یامچی در بین اهالی منطقه و استان به «یامچی بازاری» معروف می‌باشد. در یامچی سابقاً سه روز بازار هفتگی برگزار می‌گردید. دو روز برای بازار احشام و یک روز بازار روز. به تدریج بازار احشام به یک روز کاهش یافته‌است؛ ولی بر اهمیت آن افزوده شده و به یکی از معروف‌ترین بازارهای احشام منطقه تبدیل شده‌است.[9]

چهارشنبه بازار یامچی، سابق بر این در سطح منطقه چنان با اهمیت و رونق بوده که یک روز قبل از بازار فروشندگان کالا از نقاط مختلف استان برای فروش کالا به یامچی می‌آمدند.[9] در فاصلهٔ سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۵۴ این بازار آنچنان رونقی داشت که روز بازار ۳۰ تا ۴۰ گوسفند و ۳ تا ۷ گاو و یک شتر توسط قصابان ذبح و به فروش می‌رسید. محل بازار یامچی مانند دیگر بازارهای ایران اسلامی در کنار مسجد جامع قرار داشت. بخشی از بازار به مسجد جامع کنونی و بخش دیگر به ساحل رود آغ چای منتهی می‌شد.[9] این بازار کاروانسراهایی داشت و استقرار فروشندگان دارای نظم خاصی بود.

این بازار از ساعت ۷ صبح تا ۳ بعد از ظهر دوام داشت. در روز بازار همه اهالی کار کشاورزی را رها و به بازار می‌آمدند. شهر یامچی از ابتدای پیدایش خود در طول هفته دارای یک بازار بود که در سراسر منطقهٔ آذربایجان محبوبیت خاصی داشته و دارد، هم‌اکنون نیز این بازار پابرجا بوده. البته به خاطر فعالیت زیاد مغازه‌داران و ایجاد بازارهای نامنظم در سایر نقاط یامچی کمی از رونق و شکوه خود را از دست داده‌است. این بازار در محلهٔ قدیمی بازار در مکانی به نام (بازار یری) دایر می‌شده‌است. اکنون بخاطر جلوگیری از ترافیک در مرکز شهر در مقابل مسجد جامع شهر برپا می‌شود.

در روزهای یکشنبه در شهر یامچی بازار احشام برپا است که قدمت تاریخی دارد و امروزه همچنان در جادهٔ یامچی-لیوار پابرجاست. این بازار یکی از بزرگ‌ترین بازارهای احشام منطقهٔ آذربایجان می‌باشد.[15]

غروب در مزرعهٔ قیراچ یامچی

در اطراف شهر یامچی کوه‌هاو مناظر زیبا و حیرت‌انگیزی وجود دارد که در دل این کوه‌ها می‌توان از زیبایی‌های طبیعت مانند چشمه‌ها و تالاب‌ها و همچنین باغات کوهستانی استفاده کرد. از مهمترین رودخانه‌های که از داخل شهر یامچی عبور می‌کند می‌توان به رودخانهٔ آغ‌چای اشاره کرد.

فهرستی از تفرجگاه‌های یامچی:[7]

جادهٔ ابریشم که از شهر یامچی عبور می‌کرده‌است؛ که اکنون بقایای این جاده همچنان وجود دارد. همچنین یک قبرستان تاریخی مربوط به مسافران جادهٔ ابریشم در امتداد این جاده در چند کیلومتری شهر یامچی وجود دارد. از عالمان دینی بانفوذ و معروف منطقهٔ یامچی ملاعباسعلی که در یکی از محلات قدیمی این شهر در اواخر عهد قاجار زندگی می‌کرد و شاگردانی از اطراف منطقه و حتی شهر خوی تربیت کرده بود. با احداث مسجدی در نزدیکی محل سکونت در اواخر عهد قاجار و همراهی با جریان‌ها شخص پرنفوذی در منطقه به‌شمار می‌رفت. در بسیج اهالی یامچی در وقایع جیلولوق نقش مهمی داشته است. امروزه آثاری از مکتوبات در امور مختلف یامچی از ایشان خصوصاً در مورد آموزش به شیوهٔ جدید به یادگار مانده است.

فهرستی از آثار تاریخی یامچی: