گاه‌شمار تاریخ ایران

• پادشاهی آشوکا موریا ۲۷۳–۲۳۲ ق.م. - آشوکا آیین بودایی را جایگزین آیین زردشتی می‌کند.

• پادشاهی کانیشکا ۱۲۷–۱۴۷ م.

۲۲۶ تا ۶۵۰ میلادی

• لشکرکشی عرب‌ها به کابل در ۶۹۹ م.

سامانیان که منسوب به سامان خدات، دهقانی زرتشتی از نواحی بلخ و به قولی سمرقند و مالک قریه سامان در آن نواحی بودند، از زمان خلافت مأمون در خراسان، یعنی اندک مدتی پیش از روی کار آمدن طاهریان، در قسمتی از ماوراءالنهر حکومت‌های مستقل کوچکی را که به حکم خلیفه به آن‌ها واگذار شده بود، به عهده داشتند؛ و نسب خود را - به دنبال به دست گرفتن قدرت - به بهرام چوبین، سردار معروف عهد ساسانیان می‌رساندند. مؤسس این سلسله، نصر اول است.

وزیرانی چون جیهانی و بلعمی – زندگی بزرگانی چون رودکی، رابعه بلخی، دقیقی بلخی، ابوعلی سینا، ابو نصر فارابی، زکریای رازی – قدرت گرفتن تدریجی سپهسالاران

جنگ‌های صلیبی (۱۰۹۵–۱۲۹۱ م) (۴۸۸–۶۹۰ ه‍.ق)

• (۱۱۷۴–۱۱۹۳ م) فرمانروایی صلاح الدین ایوبی، مؤسس سلسلهٔ ایوبیان در مصر، شام، یمن، حجاز و دیار بکر. وی قهرمان سلحشور مسلمان در جنگ‌های صلیبی است.
• قدرت گرفتن اتابکان – تجزیه حکومت سلجوقیان – تهاجم قراختاییان، غزها و خوارزمشاهیان – زندگی شهاب الدین سهروردی، شیخ اشراق

• چنگیز در پایان عمر متصرفاتش را به فرزندانش جوجی، تولوی، اکتای و جغتای می‌سپارد.
• مرگ چنگیز در ۱۲۲۶ میلادی

۹۰۵ تا ۱۰۰۷ هجری قمری

۱۵۰۴ تا ۱۵۱۹ میلادی

۹۱۰ تا ۹۲۵ هجری قمری

ظهیرالدین محمد بابر بزرگ‌ترین فرزند عمر شیخ شاهزادهٔ تیموری بود که بر فرغانه حکم می‌راند؛ ولی پس از آن‌که بر جای پدر خود نشست، ترکان ازبک تمامی ملک و موطن وی را تصرف کردند، وی در سال ۹۱۰ هجری قمری (۱۵۰۴ میلادی)، شکست خورده و پریشان، به همراه چند صد نفر از وفادارانش سفری را به امید فتوحات احتمالی آغاز کرد که آخر مؤسس امپراتوری مغولان هند شد. ظهیرالدین مانند جدش تیمور لنگ ترک بود و به ترک بودنش مباهات می‌کرد و همچنان مدعی بود که نوه چنگیزخان است. او شهر کابل رابرای آب و هوای مطبوع و اهمیت بازرگانی و سوق جیشی آن به عنوان مرکز خویش برگزید. بعد از فتح هند دیگر هیچگاه به کابل برنگشت، اما بنا به وصیت خود، جسدش را بعد از مرگ به این شهر آورده و در باغی که خودش بنام باغ بابر (این باغ تا هنوز به همین نام موجود است) دایر کرده بود منتقل و دفن نمودند. پس از مرگ بابر ستاره اقبال امپراتوری تازه تأسیس یافته مغول برای مدت بیست سال در حضیض بود. یکی از بسته گان لودی‌ها شخصی بنام فرید شیر شاه سوری تخت و تاج هند را از همایون فرزند و جانشین بابر تصاحب نمود، و سلسله‌ای را بنام سوری‌ها را بنیان گذاشت. همایون مدت پانزده سال در تبیعد بسر برد و عاقبت به کمک ایران قندهار و کابل را دو باره بدست آورد. در سال ۹۶۲ هجری قمری (۱۵۵۵ میلادی، دهلی را نیز دوباره به کف آورد. اکبر شاه پسر همایون بعد از پدرش به تخت نشست و امپراتوری مغولان هند را دوباره تثبیت ساخت. اکبرشاه بسال ۱۰۱۴ هجری قمری (۱۶۰۵ میلادی، چشم از جهان فروبست، و پسرش جهانگیر بر جایش نشست. در این دوره خراسان میان سه دولت صفوی، شیبانی و بابری تجزیه و تقسیم گردیده بود و جنگ میان دولتمداران آن‌ها بر سر توسهٔ قلمرو در خراسان ادامه یافت. این در حالی بود که مردم در داخل خراسان از حاکمان و حاکمیت هر سه خانواده نارضایتی داشتند و علیه آن‌ها به مخالفت و قیامهی طولانی دست زدند. در حالیکه تسلط شیبانی‌ها با ایجاد حکومت‌های محلی خودمختار در شمال خراسان رو به ضعف می‌نهاد، سللطهٔ بابری‌ها در ولایات شرقی به قیام‌های مسلحانه و دیرپا اما ناموفق روبرو گردید. معروفترین این قیام‌ها، قیام روشانیان و قیامی در دورهٔ حکومت شاه جهان، برهبری خوشحال خان ختک شاعر جنگجوی مشهور پشتون بود که تا سال ۱۶۹۱ میلادی ادامه یافت. خوشحال در چندین مصاف با مغولان جنگید. شاه جهان حکومت پیشاور را به خوشحال خان بخشید، اما اورنگزیب بعد از آنکه پدرش شاه جهان را خلع و خود بر مسند امپراتوری مغول تکیه زد تمام صلاحیتهای خوشحال را محدود نموده آخر او را به زندان افگند. حکومت طولانی اورنگزیب همراه با شورش‌های مداوم قبایل پشتون مواجه بود؛ خوشحال خان در گروگان سپاهیان مغول بود و ایشان هم همواره تلاش می‌کردند تا شورش قبایل را سرکوب نمایند، او حتی در زندان نیز عمیقترین انزجار و تنفر خود را توسط اشعارش نسبت به مغولان تبارز می‌داد. خوشحال بعد از دو سال از زندان رها شد و بقیه عمر خود را در مبارزه علیه ایشان سپری نمود، او همیشه سعی می‌کرد تا اقوام پراگنده پشتون را علیه مغولان متحد سازد. با مرور زمان شالوده‌های امپراتوری مغولان هند بر اثر سوء تدبیرهای اورنگزیب سست گشت، و این امپرتوری در فاصله کوتاهی پس از مرگ اورنگزیب در سال ۱۱۱۸ هجری قمری (۱۷۰۷ میلادی) تجزیه شد و از هم پاشید. در فروپاشی امپراتوری مغولان هند افغان‌ها بی تأثیر نبودند. طی دویست (دوصد) سالی که مغولان حکومت هند را در دست داشتند، شهرهای مرزی افغانستان از سه سو مورد کمکش و محل منازعه بودند: مغول‌ها از یک سو، صفویان از سمت غرب، و ترکان ازبک از سمت شمال. کابل، هرات و قندهار بارها میان این مدعیان متخاصم دست به دست شدند.

کابل

۱۷۲۹ میلادی