نیروی دریایی هخامنشی
نیروی دریایی هخامنشی (به پارسی باستان: 𐎴𐎠𐎺, nāva)[1] نیروی دریایی باستانی امپراتوری پارس بود که میان سال‌های ۵۲۵ پیش از میلاد تا ۳۳۰ پیش از میلاد، خدمت‌گذاری می‌کرد. ایجاد سازمان، زیرساخت و اساس مالی نیروی دریایی هخامنشی به داریوش بزرگ نسبت داده شده‌است.[2] نیروی دریایی هخامنشی نخستین «نیروی دریایی پادشاهی» واقعی بود که در تاریخ پدید آمد.[3]
| نیروی دریایی هخامنشی 𐎴𐎠𐎺 | |
|---|---|
| فعالیت | 525 BC–330 BC |
| کشور | شاهنشاهی هخامنشی |
| نوع | Ancient navy |
| اندازه | 36,000–42,000 men at least (modern estimates) |
| Central Base | |
| Fleet |
|
| نبردها |
|
| نشان | |
| پرچم دریایی |  |
پیش‌زمینه‌ها و سازمان
ایجاد سازمان، زیرساخت و اساس مالی نیروی دریایی هخامنشی به داریوش بزرگ نسبت داده شده‌است.[2]
آوی باخنهایمر، نویسنده، محقق، استاد دانشگاه و باستان‌شناس استرالیایی، در نشست تخصصی دریانوردی در امپراتوری هخامنشی در دی ۱۳۹۸، با تاکیدکردن بر اهمیت پژوهش بر روابط ایرانیان و منابع آبی در دوران هخامنشیان، بیان داشت که با وجود سندهایی تاریخی و باستان‌شناسی، دربارهٔ سروکار ایرانی‌ها با منابع آبی، کمتر به ماهیت و گونهٔ آن، پرداخته‌اند.[4] او همچنین اعلام کرد که «در واقع، هخامنشیان نه تنها به مدیریت و بهره‌برداری از منابع روزمینی جهان اطراف خود مشغول بودند بلکه با فرستادن ناوگان‌های اطلاعاتی به کاوش در دریاهای اطراف خویش، رودخانه‌ها و اقیانوس‌ها نیز می‌پرداختند».[4]
باخنهایمر با تأکید بر این که نخستین نیروی دریایی ثابت جهان در دوران داریوش یکم بنیان گذاشته شد، افزود: «هخامنشیان در دورانشان، در یک کشاکش جغرافیای سیاسی گرفتار بودند که نقطهٔ اتکا و ثقل آن، دریانوردی در مدیترانه بوده‌است».[4] همچنین اعلام شد که در این دوره، سه نیروی دریایی بزرگ، یعنی نیروی دریایی یونان، فینیقی و مصر، در عمل، در دریای مدیترانه حکم‌ران بوده‌اند و با توجه به اینکه برای هخامنشیان که در زمین، ارتشی منظم و پیروز داشتند، چیرگی بر دریا نیز برای آنان مهم شمرده شده‌است و پس از بازگشت خشایارشا از نبرد با یونانیان، سیاستشان برای کنترل این سه نیروی دریایی، از مهم‌ترین سوهای روابط خارجی این شاهنشاهی بوده‌است.[4]
منابع تاریخی کنونی، نشان داده‌اند که هخامنشیان تا چه اندازه‌ای بر مدیریت منابع آبی سفارش کرده‌اند و در این راه، چگونه به کاوش ساحل شرقی آفریقا و رودخانه سند مشغول شده‌اند.[4] نقش‌های بر روی سکه‌های دوره نیز نشانگر دیگری از این هستند که ناوگان هخامنشی، از چه واحدها و مواردی ساخته شده بوده‌است و اینکه چگونه چنین ناوگانی، سازماندهی می‌شده‌است.[4]
پیشینه
پژوهشگران پیشینهٔ عملکرد این نیروی دریایی را به دو دوران جداگانه از ۵۲۵ تا ۴۷۹ و از ۴۷۹ تا ۳۳۰ پیش از میلاد دسته‌بندی کرده‌اند.[5]
نوآوری و فناوری‌ها
سرعت کشتی‌های هخامنشی میان ۴ تا ۱۴ کیلومتر تخمین زده‌اند؛[4] یکی از نوآوری‌هایی که در طراحی و ساختن کشتی‌ها در دوران هخامنشیان رخ داد، ساخت کشتی‌های ۳ ردیف پارویی است؛ چنین سازه‌هایی، در نبردها سرعت و توان دفاعی ویژه‌ای داشتند.[4]
تأثیر و میراث
نیروی دریایی هخامنشی نخستین «نیروی دریایی پادشاهی» واقعی بود که در تاریخ پدید آمد.[3]
نیروهای دریایی تا اندازه بسیاری رعایای ساحلی امپراتوری هخامنشی را زیر تأثیر بردند. آنان زیر کنترل محکم‌تری از پایتخت قرار گرفتند و به‌شدت درگیر اردوکشی‌های نظامی هخامنشیان بودند.[6]
جستارهای وابسته
منابع
- Bachenheimer, Avi (2018), Old Persian: Dictionary, Glossary and Concordance, John Wiley & Sons, p. 198, ISBN 978-1-70537-349-1.
- Wallinga, H. T. (2007), "Ancient Navies, Persia", in Hattendorf, John J. (ed.), The Oxford Encyclopedia of Maritime History, Oxford University Press, doi:10.1093/acref/9780195130751.001.0001, ISBN 978-0-19-530740-5.
- Farrokh, Kaveh (2007). Shadows in the Desert: Ancient Persia at War. Osprey Publishing. pp. 68–69. ISBN 978-1-84603-108-3.
- «تاسیس نخستین نیروی دریایی جهان در دوره داریوش هخامنشی». ایرنا. ۲۰۱۹-۱۲-۳۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۱-۰۵-۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۱۹.
- Wallinga, H. T. (2007), "Ancient Navies Persia", in Hattendorf, John J. (ed.), The Oxford Encyclopedia of Maritime History, Oxford University Press.
- Wallinga, H. T. (2005), Xerxes' Greek Adventure: The Naval Perspective, BRILL, pp. 14–18, doi:10.1163/9789047406549, ISBN 978-90-04-14140-7.