نظریه بهینگی
نظریه بهینگی یک الگوی زبان‌شناختی بر پایه این فرضیه است که صورت‌های زبانی ناشی از تعامل میان محدودیت‌های متقابل و متضاد هستند. این نظریه در روند تکوین دستور زایشی توسط آلن پرنس و پل اسمولنسکی پدید آمد و سپس توسط پرنس و جان مک‌کارتی گسترش یافت. این نظریه بیشتر در حوزه واجشناسی به کار می‌رود، اما در سایر حوزه‌ها مانند نحو، معنی‌شناسی و کاربردشناسی نیز کاربرد دارد. دو محدودیت در این نظریه مورد بررسی قرار می‌گیرند: محدودیت نشانداری و محدودیت وفاداری.
هرچند از بهینگی با عنوان یک نظریه یاد می‌شود، باید توجه داشت که بهینگی یک نظریه زبانی نیست. بهینگی روشی در تفسیر محدودیت‌هاست که می‌تواند به عنوان ابزاری در نظریه‌های زبانی به‌کار برود. منطق اصلی بهینگی بر این فرض استوار است که محدودیت‌ها را نمی‌توان به صورت صفر-و-یکی تفسیر کرد؛ بلکه محدودیت‌ها براساس رابطه‌شان با یکدیگر رتبه‌بندی می‌شوند. چنین ساخت سلسله‌مراتبی‌ای موجب می‌شود محدودیت‌هایی که دارای رتبه پایین‌تری هستند در خدمت محدودیت‌هایی با رتبه بالاتر نقض شوند.[1]
واجشناسی
مدل واجشناسی بهینگی از پنج قسمت تشکیل شده‌است: ۱. درونداد، ۲. تولیدگر، ۳. کاندیدا، ۴. ارزیاب،[2] ۵. برونداد.
در این مدل درونداد ورودی مدل است، و کاندیدا و برونداد خروجی دو فرایند تولیدگر و ارزیاب هستند. تولیدگر درونداد را به کاندیداها تبدیل می‌کند که به لحاظ نظری تعداد کاندیداها می‌تواند بی‌نهایت باشد. عملکرد چنین فرایندی صورت‌های آوایی را تولید می‌کند که این صورت‌ها نماینده کاندیداهای ممکنی هستند که می‌تواند توسط یک گویشور زبان تولیدشود. ارزیاب فرایندی است که طی آن کاندیداهای به‌دست‌آمده از فرایند تولیدگر را مورد ارزیابی قرارداده و یکی از کاندیداها را به عنوان برونداد انتخاب می‌کند. ضابطه انتخاب برونداد در فرایند ارزیابی، مجموعه‌ای از محدودیت‌های پایایی و نشانداری است که براساس جهانی‌های تلویحی تعریف شده‌اند؛ بنابراین محدودیت‌ها جهانی‌اند بااین‌حال ترتیب این محدودیت‌ها در زبان‌های مختلف متفاوت است. صورتی که توسط ارزیاب از میان کاندیداها، به عنوان برونداد گزینش‌می‌شود، صورت بهینه نامیده‌می‌شود.[3]
پانویس
- Peter Sells, 2006: 60.
- evaluator
- محمود بی‌جن‌خان، ۱۳۸۴: ۳۵–۳۸
منابع
- بی‌جن‌خان، محمود (۱۳۸۴) «واجشناسی: نظریه بهینگی»، تهران: انتشارات سمت
- دبیرمقدم، محمد (۱۳۸۳) «زبان‌شناسی نظری: پیدایش و تکوین دستور زایشی»، ویراست دوم، تهران: انتشارات سمت
- مدرسی قوامی، گلناز (۱۳۸۹) «مجموعه مقالات اولین کارگاه نظریه بهینگی»، تهران: انجمن زبان‌شناسی ایران
- Sells, P. (2006). Optimality-Theoretic Lexical-Functional Grammar. In K. Brown, Encyclopedia of Language & Linguistics (2nd ed. , pp. 60-68). Oxford: Elsevier.