نبرد بریتانیا

نبرد بریتانیا نبردی است که نامش از تلاشهای استراتژیک نیروی هوایی آلمان (موسوم به لوفت وافه) در طول تابستان و پائیز ۱۹۴۰ به منظور برتری هوائی بر نیروی هوائی سلطنتی انگلیس (موسوم به RAF) برگرفته شد. در ۱۸ ژوئن ۱۹۴۰ در دفتر نخست‌وزیری انگلستان وینستون چرچیل نخست‌وزیر این کشور طی سخنانی گفت: نبرد فرانسه به پایان رسیده‌است. اکنون نوبت نبرد بریتانیا است. تاریخ ثابت کرد این پیش‌بینی چرچیل بسیار درست بوده‌است.[4]

نقشه آلمان یک عملیات آبی خاکی و هوابرد نیروی چترباز و پیاده کردن نیروها در بریتانیا در قالب عملیاتی بود که نام رمز آن شیر دریایی بود و به دنبال حملات هوایی شکل می‌گرفت. به عبارت دیگر حملات هوایی به بریتانیا پیش نیاز حمله آبی خاکی به بریتانیا بود.

نبرد بریتانیا اولین نبرد مهم به وسیله نیروی هوایی بود. این نبرد بزرگترین و مهمترین بمباران هوایی تا آن تاریخ محسوب می‌شد. عدم موفقیت آلمان نازی در نابودی نیروی هوائی انگلیس و درهم شکستن روحیه مردم آن کشور اولین نقطه شکست قطعی آلمان در جنگ محسوب می‌شود.

به دنبال تخلیه سربازان متفق از دونکرک فرانسه تسلیم شد در این زمان آدولف هیتلر شدیداً مشغول طرح عملیات تسخیر اتحاد جماهیر شوروی بود. او معتقد بود انگلستان که برایش نیرویی نمانده و در برابر نازی‌ها تنها مانده بود به صلح رضایت می‌دهد اما وینستون چرچیل که جایگزین چمبرلن در پست نخست‌وزیری بریتانیا شده بود و از نازی‌ها متنفر بود این تقاضا را رد کرد سخنرانی او این چنین بود:

هیتلر می‌داند که مجبور است ما را در هم بشکند یا جنگ را ببازد اگر ما بتوانیم در برابر او ایستادگی کنیم تمام اروپا می‌تواند آزاد شود و جهان به سمت بلندای آفتابی پیش خواهد رفت پس بیایید وظیفه خود را انجام دهیم و خود را چنان نشان دهیم که اگر بریتانیا و کشورهای مشترک‌المنافع آن هزار سال دوام آوردند مردم بگویند این زیباترین زمان آن‌ها بود.

روز ۱۱ ژولای دریاسالار رایدر فرمانده نیروی دریایی آلمان به هیتلر گفت نمی‌تواند بدون پشتیبانی هوایی کامل خطر پیاده کردن نیرو در جزایر بریتانیا و درگیری با نیروی دریایی سلطنتی را بپذیرد. رایدر در حالیکه در برابر هشت نبردناو و پنجاه و یک ناوشکن و بیست و یک رزمناو بریتانیایی چیز زیادی نداشت نگرانی بجایی داشت. رایدر از هیتلر خواست تا به لوفت وافه دستور دهد اشتوکاها و هواپیماهای اژدرافن به ناوهای بریتانیایی حمله‌ور شوند.

انگلستان با وجود وضع نظامی نومید کننده‌اش آماده ادامه جنگ شد هیتلر در یک سخنرانی خطاب به مردم آلمان گفت: از آنچه که انگلستان به رغم وضعیت نومیدکننده نظامی اش هیچ علاقه‌ای برای رسیدن به تفاهم نشان نمی‌دهد تصمیم به عملیات زمینی و در صورت لزوم پیاده کردن نیرو در جزایر بریتانیا گرفته‌ام هدف حذف انگلستان به عنوان پایگاه دائمی جنگ ضد آلمان است. نقشه با رمز شیر دریایی به آلمانی (Seelöwe) برای اجرا در سپتامبر ۱۹۴۰ توسط ورماخت ریخته شد با وجود این دریاسالار کارل دونیتس در ملاقات با هیتلر تأکید کرد برتری هوایی کافی نیست و وقتی نیروی دریایی سلطنتی قوی است پیاده کردن نیرو هر چند با پشتیبانی هوایی کامل به یک فاجعه سنگین برای آلمان تمام خواهد شد به علاوه خود نیروی دریایی آلمان نازی در نبرد نروژ به اندازه کافی لطمه دیده بود که شانس چنین عملیاتی که حداقل نیاز به پیاده کردن یک میلیون سرباز را داشت اندک بداند به این دلایل هیتلر به لوفت وافه دستور داد تا ابتدا به نابودی نیروی هوایی سلطنتی و صنایع زیربنایی بریتانیا بزند و سپس نیروی دریایی سلطنتی را نابود سازد و سپس با پیاده شدن سربازان در سواحل بریتانیا آخرین دشمن نیز از پا درمی‌آمد.

طرفین به سرعت شکاری‌های برترشان را آماده کردند مستر اشمیت بی اف-۱۰۹ و ۱۱۰ از طرف لوفت وافه و هاریکن و اسپیت فایر برای این نبرد آماده شدند اگر چه از هر طرف هواپیماهای دیگر هم درگیر نبرد بودند اما مشخص بود نبرد اصلی و سرنوشت ساز نبرد شکاری هاست و طرف برنده قادر به حفاظت از بمب افکن‌هایش بود در این بین درگیری اصلی تر بین مستر اشمیت‌های ۱۰۹ آلمانی و اسپیت فایرهای بریتانیایی بود این دو شکاری با چند چشم پوشی کوچک قابلیت یکسانی داشتند و برنده کسی بود که از شرایط پیش آمده بهتر استفاده کند و خلبانان ماهرتری داشته باشد نیروی هوایی بریتانیا دارای ۷۵۰ شکاری مهم شامل ۵۰۰ هاریکن و ۲۰۰ اسپیت فایر بود در حالیکه آلمانی‌ها از ۱۲۵۰ جنگنده بهره می‌بردند.

بمب افکن‌های عمده لوفت وافه در این نبرد هاینکل-۱۱۱ دورنیر ۱۷ و یونکرس -۸۸ بود اشتوکاها هم که ابتدا به نبرد شکاری‌ها فرستاده شدند به دلیل تلفات زیاد در ۱۸ اوت عقب کشیده شدند و مأموریت حمله به ناوهای بازرگانی و نظامی بریتانیایی را یافتند مهم‌ترین بمب افکن‌های بریتانیایی هم ویتلی- هندلی پیج هامپدن و ولینگتون بودند.

آلمانی‌ها در نبرد بریتانیا سه ناوگان هوایی از پنج ناوگانشان را به کار گرفتند ناوگان هوایی دوم تحت فرماندهی فیلدمارشال کسرلینگ، ناوگان سوم به فرماندهی فیلدمارشال اشپرله و ناوگان پنجم به فرماندهی ژنرال اشتومپف ناوگان یکم ناوگان دفاع خانگی آلمان و چهارم نیز در آفریقا و مدیترانه مستقر بود. تا تابستان ۱۹۴۰ نیروی هوایی سلطنتی دارای ۹۰۰۰ خلبان برای ۵۰۰۰ هواپیمای موجودش بود از طرفی خلبانان آلمانی نیز بسیار با تجربه و ماهر بودند معروف‌ترین خلبان آلمانی در این نبرد تکخال پرنده آدولف گالاند بود.

تاکتیک پرواز دسته جمعی آلمانی‌ها پرواز در ارتفاع شش هزار متری از سطح زمین بود و شکاری‌های آلمانی از دو سمت بمب افکن‌ها را احاطه می‌کردند اما از طرفی یک عیب بزرگ مهم‌ترین جنگنده اسکورت آلمانی‌ها مستر اشمیت-۱۰۹ برد کمش بود این جنگنده بدون مخازن سوخت اضافی ششصد کیلومتر بیشتر برد نداشت و این عیب به زودی دردسرساز شد. تاکتیک حمله شکاری‌های انگلیسی نیز حمله در گروه‌های ده فروندی بود اگرچه این تاکتیک در مواقع بسیاری جواب نمی‌داد و به دلیل شکاری‌های زیاد آلمانی انگلیسی‌ها مجبور به عقب‌نشینی یا درخواست نیروهای کمکی می‌شدند. نبرد بریتانیا به سه دوره عمده تقسیم می‌شود: از ماه ژولای تا ۱۱ اوت نبرد کانال از ۱۱ اوت تا شش سپتامبر، عملیات عقاب و روزهای دیگر سپتامبر بمباران شهرهای بریتانیایی که به توضیح هر کدام خواهیم پرداخت:

نبرد کانال ابتدای رسمی نبرد بریتانیا محسوب و به تلاش لوفت وافه به نابودی کاروان‌های دریایی و ناوهای جنگی بریتانیایی در بنادر اطلاق می‌شود بار رسمی این حملات بر عهده جنگنده بمب افکن‌های اشتوکا بود بریتانیایی‌ها که این ناوها برایشان اهمیتی حیاتی داشت شکاری‌هایشان را وارد کارزار کردند و لوفت وافه نیز به نوبه خود شکاری‌هایش را وارد میدان کرد از طرفی یوبوت‌های آلمانی هم دست به حملاتی به ناوهای بریتانیایی می‌زدند حداقل به هیچ ناو جنگی مهم بریتانیایی خسارت جدی وارد نشد بندرگاه مهم انگلیسی‌ها بندر اسکاپافلوی معروف بود که سیستم ضدهوایی بسیار نیرومندی داشت در نتیجه بار فشار بر روی ناوگان تجاری انگلیسی بود با این حال حداقل پنج ناوشکن انگلیسی در اثر حملات لوفت وافه غرق شد یا آسیب دید.

عملیات عقاب از روز یازدهم اوت شروع شد، این روز به روز عقاب به آلمانی (Adlertag) معروف است نخستین حمله را واحد ۲۱۰ هوایی آلمان بر ضد چهار رادار بریتانیایی انجام داد، یک رادار نابود شد اما سه رادار دیگر پس از شش ساعت دوباره فعال شدند، در نتیجه این خسارت کم لوفت وافه حملاتش را متوجه خطوط ارتباطی و رادارهای بزرگتر کرد، در ۱۵ اوت نخستین نبرد هوایی بزرگ آغاز شد، ناوگان پنجم از همه بیشتر تلفات داد و سی هواپیما که بیشتر آنها بمب افکن بودند را از دست داد، این پایان کار ناوگان پنجم بود و دیگر این ناوگان در نبرد بریتانیا شرکت نکرد، کمی بعد لوفت وافه همه حملاتش را علیه رادارهای بریتانیایی متوقف کرد چون درصد موفقیتشان بسیار پایین بود یا حداقل گورینگ این‌طور فکر می‌کرد.

روز ۱۹ اوت گورینگ دستور داد حملات متوجه کارخانه‌ها فرودگاه‌های بریتانیایی شود نخستین حمله غروب آن روز علیه کارخانه هواپیما سازی در بیرمنگام انجام شد روز پورث موث مورد حمله قرار گرفت شب‌های ۲۵ و ۲۶ اوت بمب افکن‌های بریتانیایی برلین را بمباران کردند هیتلر که خونش به جوش آمده بود به گورینگ دستور داد حمله را مستقیماً متوجه شهرهای بریتانیایی کند. حملات بسیار سنگین بود و از طرفی نیروی هوایی سلطنتی نیز تلفات زیادی متحمل شده بود بریتانیایی‌ها می‌توانستند هواپیماهای از دست رفته را جبران کنند اما خلبانان با تجربه را نه از طرفی آلمانی‌ها نیز خلبان‌های زیادی را از دست دادند.

تا روز ۴ اوت سی درصد مستر اشمیت های-۱۰۹ ۴۵ درصد مستر اشمیت های-۱۱۰ و ۵۰ درصد بمب افکن‌های لوفت وافه از دست رفته بودند از ۲۳ اوت تا ششم سپتامبر انگلستان نیز ۴۴۶ جنگنده و ۱۰۳ خلبان را از دست داده بود و ۱۲۸ خلبان نیز مجروح شدند.

شب هفتم سپتامبر نخستین حمله توسط ۴۰۰ بمب افکن آلمانی علیه شرق لندن انجام شد ساعت پنج بعدازظهر نخستین حمله با ۳۲۰ بمب افکن انجام شد ساعت هشت شب موج حمله دوم شروع و سپس موج سوم تا ساعت ۵ صبح روز بعد ادامه یافت حدود ۸۴۲ نفر کشته و ۲۳۴۷ نفر مجروح شدند لوفت وافه ۵۷ شب پیاپی لندن را بمباران کرد و دامنه این بمباران‌ها به سایر شهرهای انگلیسی نیز کشیده شد و خردکننده‌ترین آن‌ها علیه شهر کاونتری و سپس لیورپول و منچستر بود شب ۱۴ نوامبر کاونتری بمباران شد روز بعد لندن مورد بمباران لوفت وافه قرار گرفت. یک نوجوان لندنی بعدها به یاد آورد: بمب‌ها شروع به فروریختن کردند و ترکش‌ها در طول خیابان‌ها به حرکت درآمدند فشار و مکش شدید انفجار آدم را به طرف خود می‌کشید مکش چنان شدید بود که پیراهن مرا پاره کرد نمی‌توانستم نفس بکشم و این بمب افکن‌ها کماکان به کارشان ادامه می‌دادند چشم‌هایم درست نمی‌دیدند اما به خوبی احساس می‌کردم خیابان‌ها بالا و پایین می‌روند.

از ۱۹ تا ۲۲ نوامبر سه حمله متوالی صورت گرفت نزدیک هشتصد نفر دیگر در این حملات کشته و هزار نفر نیز مجروح شدند در آخرین هفته نوامبر و آغاز ماه دسامبر فشار حملات متوجه بنادر شد بریستول سوت همپتون و لیورپول به سختی بمباران شدند پس از آن شهرهای صنعتی مانند پلیموث و شفیلد و منچستر و گلاسکو بمباران شدند.

هیتلر با بمباران کردن شهرهای انگلیسی عملاً فرصت نابودی نیروی هوایی سلطنتی را از دست داد وی در تمام این مدت کارگران و مردم انگلیسی دست به تعمیر پل‌ها و فرودگاه‌ها و کارخانه‌هایشان زدند و سرانجام عملیات شیر دریایی تا ۱۳ اکتبر ۱۹۴۱ و سپس برای همیشه به تعویق افتاد حضور مداوم ملکه و پادشاه انگلیس در کنار سخنرانی‌های آتشین چرچیل در حفظ روحیه مردم بریتانیا بدون تأثیر نبود.

نبرد بریتانیا نخستین شکست ارتش هوایی فاتح نازی بود و منظور از نخستین شکست نیروی هوایی اینست که مورخان با هم، هم عقیده‌اند نخستین شکست سراسری ارتش آلمان در پای دروازه‌های مسکو بود. اما این شکست باعث ضربه‌ای سخت بر پیکره لوفت وافه شد و این مهم جز با جان‌فشانی خلبانان انگلیسی و لهستانی و فرانسوی و کانادایی و… به دست نیامد. چرچیل در یک سخنرانی معروف گفت در هیچ زمانی از تاریخ یک عده کثیر (مردم بریتانیا و کشورهای مشترک‌المنافع آن) این چنین مدیون عده کمی (خلبانان نیروی هوایی سلطنتی) نبوده‌اند.

آنچه بایگانی‌های دو طرف پس از جنگ نشان می‌داد این بود که بین ژوئن تا سپتامبر ۱۹۴۰ نزدیک ۲۲۰۰ فروند جنگنده و بمب افکن آلمانی در ازای ۱۰۰۰ جنگنده انگلیسی از دست رفت البته انگلیسی‌ها ۳۸۰ فروند بمب افکن و ۱۴۷ فروند هواپیمای شناسایی را نیز از دست دادند. در بخش خلبانان نیز تلفات انگلیسی‌ها یک پنجم تلفات خلبانان آلمانی بود که دلیلش یکی استفاده بیشتر آلمانی‌ها از بمب افکن و دیگری عملیات انگلیسی‌ها در کشور خودشان بود اما در طی بمباران‌های شهری نزدیک ۲۴۰۰۰ انگلیسی کشته و بیش از ۳۲۰۰۰ نفر دیگر مجروح شدند. به هر حال نبرد بریتانیا دو دست‌آورد مهم داشت یکی تقویت روحیه مردم بریتانیا برای ادامه جنگ و دیگری محروم شدن لوفت وافه از خلبانان ماهر و یک چهارم هواپیماهایش برای نبردهای بعدی به خصوص در آفریقا. با وجود این لوفت وافه توانست بیشترین تعداد غیرنظامی را در بمباران‌های هوایی تاریخ در بریتانیا بکشد به علاوه تعداد زیادی از بناهای تاریخی انگلستان در این نبرد از بین رفت.

در پایان یکی از نامه‌های شاه انگلستان را به چرچیل می‌خوانیم: جمعه ۱۳ سپتامبر هنگام حمله هوایی تازه از وینسور به لندن بازگشته بودیم ناگهان در محوطه کاخ (کاخ باکینگهام) صدای غرش بمب افکنی به گوشمان رسید. کمی بعد دو بمب از آن به سمت ما به پایین پرتاب شد شعله آتش و صدای انفجار در ۲۵ متری ما بود دو گودال عمیق به وجود آورد سپس شش بمب دیگر فرو ریخت که یکی کلیسای کاخ را منهدم کرد و دیگری در محوطه باغ افتاد. از اینکه در حوادثی که ملتم را تهدید می‌کند شرکت می‌کنم و با آنان همدردم احساس خوشبختی می‌کنم.

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ نبرد بریتانیا موجود است.

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Battle of Britain». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۸ ژانویه ۲۰۱۴.