میانه (آذربایجان شرقی)

میانه در طول تاریخ در بین سلسله‌های مختلفی مانند ماد، هخامنشیان، آتروپاتن دست به دست گشته و در برهه‌ای از زمان سرزمین قوم ساگارتی بوده‌است.

در کتاب تاریخ ماد (کتاب) نوشته ایگور دیاکونوف آمده‌است: در بخش شمال شرقی دره رود قزل‌اوزن رودکی که از کوهستان سهند سرازی می‌شود و شهر کنونی میانه بر کرانه آن قرار دارد به قزل اوزن می‌ریزد. دره این رودک و جویبارهایی که بدان می‌ریزند در دوران باستان ناحیه زیکرتو را تشکیل می‌داد. قزل‌اوزن بالاتر از محل تلاقی رودک مزبور از جنوب به شمال جاری است. بخش علیای آن را قافلانکوه (گیزیل بوندا در قدیم) از ناحیه دریاچه ارومیه (ماننا) جدا می‌کند. آشوریان بیشتر این بخش قزل اوزن را ماد (مادای) می‌خواندند.[9]

وجود کتیبه‌های آشوری و اورارتویی در بعضی مناطق آذربایجان و کشف آثار باستانی و مجسمه‌های سفالین در شهر میانه، قدمت تاریخی آن را به دوره‌های پیش از تشکیل دولت ماد می‌رساند.

در پی حفاری‌هایی که در سال ۱۳۵۲ شمسی در یکی از قریه‌های اطراف میانه به‌نام آرموداق انجام گرفت یک مجسمه سفالین مربوط به دوره ساسانیان کشف شد. این تندیس توسط رئیس اداره باستان‌شناسی وقت به موزه باستان‌شناسی تبریز منتقل گردید.

استانداری آذربایجان شرقی نیز دربارهٔ وجه تسمیه این شهر به «میانه» می‌افزاید «در کتاب‌های تاریخی و سفرنامه‌های جهانگردان نام این شهرستان را میانج ثبت کرده‌اند. چون این شهرستان به نوشته برخی، پیش از میلاد مسیح در خط مرزی دو سرزمین ماد و پارت قرار گرفته بود و هم‌اکنون نیز در وسط مراغه و تبریز قرار دارد و مانند زاویه یک مثلث در میان آنها جای گرفته‌است یا این‌که چون بین دو شهر زنجان و تبریز واقع گردیده این نام را انتخاب کرده‌اند. با این حال شهرستان میانه در قرن‌های هفتم و هشتم هجری علاوه بر میانج نام دیگری چون گرمرود داشته و در برخی از کتاب‌های آن زمان برای شناسایی آن از هر دو نام (گرمرود و میانه) استفاده شده‌است.»[10]

نگاره‌ای از میانه اثر مطراقچی سده ۱۶ میلادی

کتاب فتوح البلدان احمدبن یحیی بلاذری از مشارکت جنگجویان این شهر در سپاه گردآمده توسط مرزبان اردبیل در مقابل حمله حذیفه بن یمان یاد کرده‌است. پس از چند روز نبرد شدید بین طرفین سرانجام مرزبان با حذیفه ازسوی همه مردم آذربایجان صلح کرد بر این قرار که هشتصد هزار درهم ادا کند و کسی کشته نشود و به بردگی برده نشود و آتشکده یی ویران نگردد و متعرض کردان بلاسجان[11] و سبلان و ساترودان[12] نشوند و به ویژه مردم شیز[13] از رقصیدن در عیدهای خود و انجام مراسمی که به جا می‌آورند ممنوع نگردند.[14]

در کتاب البلدان یعقوبی[15] و کتاب المسالک و الممالک نوشته ابن خردادبه[16] از این شهر با نام میانج ذکر شده‌است.

کتاب صوره الارض نوشته ابن حوقل[17] در مورد آبادی و عمران و کشاورزی این سامان اشاره کرده و آن را هم طراز شهرهای خونج و داخرقان و خوی و سلماس و مرند و تبریز و برزند و ورثان و موقان و بیلغان[18] و باجروان ذکر کرده‌است.

حمدالله مستوفی که پس از حمله مغول از این شهر بازدید کرده‌است در کتاب نزهةالقلوب آورده‌است: میانج شهری بوده‌است و اکنون به قدر دیهی مانده و چند موضع از توابع اوست و هوای گرم دارد و عفن و درو پشه بسیار بود؛ و گرمرود ولایتی است در او صد پاره دیه بود هوایش خوشتر از میانج بود. حاصلشان غله و پنبه و انگور و میوه و برنج و دیگر حبوبات باشد. آبش از آن کوه‌ها جاریست و فضلابش در سفیدرود ریزد؛ و مردمش سفید چهره و ترک اخلاق‌اند. حقوق دیوانیش بیست و پنج هزار و هفتصد دینار است.[2] نوشته‌اند، گاهی شاه عباس صفوی در سفرهایش دستور می‌داد ضیافتی برپا کنند و زنان بی روبنده در ضیافتش شرکت کنند، یکبار در روستایی چنین ضیافتی برپا داشت، زنان و دختران با سر برهنه ناچار در آن مهمانی شرکت جستند. در میان مهمانان مؤنث، دختری زیبا بود که نه دستی در سفره می‌برد نه چیزی می‌خورد و نه چیزی می‌آشامید، و نه به کسی می‌نگریست. در تمام مدت مهمانی سر به زیر داشت و خاموش بود، شاه متوجه حالت او شد به سویش رفن و یکی از دستانش را زیر چانه او زدو سرش را بالا آورد و پرسید: _دخترک! از چه روی بالا نمی‌نگری؟ و دختر زیبا پاسخ داد: _تو که پادشاه ایرانی به آسمان نگاه کن؛ و یک بار دیگر گفته اش را تکرار کرد. این گفته عبرت آموز تأثیر غریبی بر شاه صفوی گذاشت. دخترک به‌طور غیرمستقیم به شاه گفته بود به خدا نگاه کن و ببین آیا از کار تو راضی است یا نه. همین عبارت کوتاه سبب شد شاه عباس دستور بدهد بر سر هر یک از زنان و دختران، چادری بیفکنند؛ ولی ماجرا به همین‌جا ختم نشد و این ماجرا عبرت آموزتر از آن است که در تصور بگنجد: شاه صفوی پس از به اتمام رسیدن ضیافتش به خرگاه شاهی بازگشت و دستور داد که دخترک را به نزدش ببرند. این بار دخترک با سر و رویی پوشیده به خیمه آمد. شاه صفوی انگیزه از بر زبان آوردن چنان سخنی را از دخترک جویا شد: _مقصودت از آن گفته چه بود؟ پاسخ دخترک خرسندی را به شاه عرضه داشت: _من خدمتگزار شاهم، اما دو سال است که به نامزدی مرد جوانی درآمده‌ام از آن هنگام تاکنون به روی هیچ مردی ننگریسته‌ام. شاه عباس به نشانه شگفتی ابروانش را بالا برد: _همه مردم ایران آرزو دارند مرا ببینند و تو از نگریستن به من می‌پرهیزی؟ پاسخ دیگر دخترک شگفتی شاه صفوی را به تحسین پیوند زد: _اگر نگریستن به مردان دیگر گناه باشد قطعاً نگریستن به شاه گناهی بزرگتر است. در برابر این همه نجابت و متانت، شاه عباس را به جز ستایش و تمجید، کاری نماند: او خرسند از پاکی سرشت دخترک، فرمان داد که بساط عروسی دخترک با نامزدش را فراهم آوردند و شاه صفوی همه هزینه‌ها جشن عروسی را تقبل کرد و حکومت بر آن روستا را به عروس و داماد سپرد. از همان زمان آن آبادی به قیزشهری یا شهر دختران، شهرت یافت که همان شهر میانه باشد. برگرفته از کتاب شاه عباس بزرگ نوشته فؤاد فاروقی ص ۸۱۰ و ۸۱۱

نمای شهری

قیز قالاسی میانه

قیز قالاسی یا 'قلعه دختر' (ترکی آذربایجانی: Qız qalası) در شهرستان میانه قرار داشته و به شماره ۸۷۰ جزو آثار ملی ثبت شده‌است. این قلعه در دو کیلومتری پل‌دختر (میانه) در رشته کوه قافلانکوه واقع شده‌است. این قلعه به‌شکل کثیرالا ضلاع غیرمنتظم ساخته شده و به سه قسمت تقسیم می‌شود.

قیز قالاسی

در گویش محلی نام این قلعه قیز قالاسی به معنای قلعه دختر می‌باشد. راجع به نام قلعه روایاتی رایج است از آن جمله که دختر پادشاهی بر علیه پدر خویش شورش می‌کند و پد ر او را به نقطه دور تبعید و برای وی قلعه‌ای ساخته در آنجا محبوسش می‌کند. دختر شاه به امید آزادی خویش روز شماری می‌کند و چوپانی که آنطرف رود قزل‌اوزن به چوپانی مشغول بوده توجه او را جلب می‌کند و این دو عاشق هم می‌شوند و چوپان هر شب رودخانه سرد و خروشان قزل اوزن را می‌شکافت و بدیدار شاهزاده‌خانم می‌آمد و شاهزاده‌خانم برای آنکه رنج این کا ر را از چوپان رفع سازد پلی بر روی رودخانه می‌زند و چوپان اولین کسی است که از روی پل رد می‌شود و بدیدار شاهزاده‌خانم می‌آید.

همچنین روایت است بازرگانی برای در امان ماندن دختر خود از دست مغولان برای دختر خود در این منطقه قلعه می‌سازد ولی به مرور زمان و حسن روابط و پس از مرگ بازرگان دختر وی برای توسعه تجارت بازرگانان آذربایجان با دیگر کشورها این پل (پل دختر) را می‌سازد.

عقیده باستان شناسان بر این است که این قلعه مانند قلعه دخترهای دیگر توسط ایزدبانو ناهید (آناهیتا) ساخته شده‌است. پرستشگاه‌های این ایزدبانو را اغلب در بلندی‌ها می‌ساختند و حاکمان و بازرگانان و کشاورزان هرساله با هدایای نفیس عازم این پرستشگاه‌ها می‌شدند چرا که ملکه ناهید فریادرس زنان و آزادی و حریت نعمت و فراوانی آب و باران تنها کسی بوده که در اقتصاد و نبرد پشتیبان این مرز و بوم بوده‌است. این قلعه‌ها بیشتر در کنار رودخانه‌های عظیم و دریاها ساخته می‌شده‌است.

کاروانسرای جمال آباد میانه

کاروانسرای جمال آباد مربوط به دوره صفوی است و در شهرستان میانه، بخش مرکزی، روستای جمال آباد واقع شده و این اثر در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۶۱۵۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

۲۳ پل میانه

پل شهر چای یا ۲۳ پل مربوط به دوره صفوی بوده و در شهرستان میانه، روستای راه‌آهن واقع شده‌است. این اثر در تاریخ ۲۸ مرداد ۱۳۴۸ با شمارهٔ ثبت ۸۷۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

وجه به شکل معماری می‌توان آن را منتسب به دوران صفویان دانست که سبک معماری و نوع مصالح به‌کار رفته در ساخت آن همان سبک و مصالحی است که در ۳۳ پل اصفهان مورد استفاده قرار گرفته تنها با این تفاوت که ۲۳ پل شکل ساده‌تری دارد.

کارخانهٔ فولاد آذربایجان[20] ، بزرگترین کار خارخانه فولاد شمالغرب کشور و تنها کارخانهٔ تولید فولاد در استان آذربایجان شرقی است که در شهرستان میانه واقع شده‌است. این کارخانه در زمینی به‌مساحت ۴۶ هکتار در ۳ کیلومتری جنوب شرق شهر میانه قرار گرفته‌است. فولاد آذربایجان قادر است سالانه ۵۵۰٬۰۰۰ تن انواع میلگرد، تسمه، ناودانی و مفتول تولید کرده و به بازار عرضه کند. این کارخانه از اوایل سال ۱۳۸۰ خورشیدی، شروع به‌کار نموده‌است.

شرکت تولیدی قطعات گیربکس میانرو[21] زیر نظر شرکت نیرو محرکه قزوین در سال ۱۳۸۲ با حضور بخش خصوصی واقع در شهرک صنعتی شماره یک شهرستان میانه تأسیس و در سال ۱۳۸۵ با استفاده از نیروی فعال و متخصص و دوره دیده شروع به فعالیت نموده ضمناً تمامی پرسنل کارمندی و مهندسی و کارگری بومی می‌باشد.

این شرکت در زمینی به مساحت ۷ هکتار و دارای ۶ سوله که هر کدام به مساحت ۱۲۰۰ متر مربع بوده‌است.

ماشین آلات این شرکت از نوع تراش سی ان سی بوده که اپراتورهای مربوطه نسبت به محل کار از تخصص کافی بر خوردار می‌باشد.

تأمین قطعات این شرکت از نیرو محرکه و ایران خودرو و تراکتورسازی تبریز به صورت فورج بوده و پس از تراشکار (بلنک) را شرکت نیرومحرکه ارسال می‌نماید و شرکت نیرو محرکه با اعمال عملیات دنده زنی و مونتاژ به صورت مجموعه گیربکس آماده به ایران‌خودرو ارسال می‌کند.