مسجد جامع نیشابور (شهر کهن)

بنا به تاریخ نیشابور نوشتهٔ ابوعبدالله حاکم که تنها جلدِ ماندهٔ کنونی اش ترجمهٔ محمدحسین خلیفه نیشابوری است، این مسجد سی جریب مساحت، هزار ستون داشت،[1] «شصت هزار خلق، به یکبار در وی نماز کردندی. درو آب‌های روان و حوض‌های عمیق در وسطِ آن یخدانی ساخته و هرسال از برف مملوّ داشته؛ و همه تابستان به تبّرک بیماران و غیر ایشان به آن انتفاع یافته بی ثمن. درو درخت‌ها ناژ و توت، که از هر یکی از آن غالباً چند ستون حاصل شدی، چنان بزرگ. زیاد از صد خادم و فرّاش داشت؛ و در موضعی ازو، مثل خانه‌ای، مبنی بر دوازده ستون به عمارت ممتاز، شش ستون از مرمر و دو ستون از بیشهٔ طرفِ دجله آورده، به رنگ مهره‌های سیاه و سفید و چهار ستون از گچ و خشتِ پخته ساخته، سقف و ستون‌های آن به زر تذهیب کرده و قبّهٔ مُذَهَّب بالای آن مرتب. مقوّمان و مُبصران بیست هزار مثقال زرِ آن را تقدیر می‌کردند. امام حاکم فرمود کی:[1]

سقف و ستون و پله‌ها و منابر و صنادیق و مصاحف و قنادیل و حصیرها و فرش‌ها و توابعِ این‌ها را قیمت کردند به صد هزار مثقال زر رسید؛ و صدهزار مثقال زر طلا را اوقاف مسجد جامع زیاده بود؛ و به خراسان منبری احسن تر از آن منبر نبود که ابومسلم درین جامع نهاد بود.[1]