لوئی ترول یلمسلف

لوئی ترول یِلْمْزلِف یا یلمسلف یا یلمسلو (به دانمارکی: Louis Trolle Hjelmslev) (زادهٔ ۳ اکتبر ۱۸۹۹ – درگذشتهٔ ۳۰ مهٔ ۱۹۶۵) زبان‌شناس دانمارکی بود. او به‌همراه راسموس ویگو بروندال، مکتب زبان‌شناسی کپنهاگ را پایه‌گذاری کرد.[1] لویی ترول یلمزلف، پسر ریاضی‌دان برجستهٔ دانمارکی، در ۳ اکتبر ۱۸۹۹ در شهر کپنهاگ متولد شد. وی «فیلولوژی تطبیقی» را تحت لوای هولگر پدرسن (۱۹۵۳–۱۸۶۷) آموخت و در سال ۱۹۲۳ مدرک فوق‌لیسانس خود را اخذ نمود. پس از گذراندن یک سال در پراگ، به پاریس عزیمت کرد و همان‌جا، طی سال‌های ۱۹۲۶ و ۱۹۲۷، بخش اعظم نخستین اثرش اصول دستور زبان عمومی Principes de grammaire générale(1928) را به‌نگارش درآورد. او رسالهٔ دکترای خود را با موضوع «تغییرات آوایی زبان لیتوانیایی» و در سیاقی سنتی نگاشت، و سپس در سال ۱۹۳۴ در دانشگاه اُرهوس به‌عنوان «دانشیار فیلولوژی تطبیقی» مشغول به‌کار شد، صرفاً با این هدف که بتواند در آینده جانشین هولگر پدرسون شود و کرسی «استاد فیلولوژی تطبیقی» را در دانشگاه کپنهاگ تصاحب کند (۱۹۳۷). وی علی‌رغم پیشنهادهای تملق‌آمیز بسیار از سوی دانشگاه‌های بزرگ خارج از دانمارک، تمام باقی عمرش را در کپنهاگ گذراند، و به انجام سفرهای علمی متعدد، بالاخص پس از جنگ جهانی دوم، بسنده کرد.

او در سال‌های اولیهٔ کارش فعالیت فوق‌العاده چشمگیر و مطالعات بسیار گسترده‌ای داشت، اما در پی آسیبی که به‌واسطهٔ یک بیماری مغزی بر وی وارد شد، به‌تدریج توان‌اش رو به کاهش نهاد. می‌توان گفت که با شروع گسترش بیماری، فعالیت‌اش در دههٔ ۱۹۵۰ تا حد زیادی کند شد و در پنج سال پایانی عمرش تلخ‌ترین ساعت‌ها را برایش به‌همراه آورد. وی در ۳۰ مه ۱۹۶۵ چشم از جهان فروبست.

یلمزلف تحصیلات‌اش را در فیلولوژی تطبیقی به انجام رسانید، اما آنچه او بدان شهره است سهم عمده‌اش در پیشبرد جنبش ساختارگراییست. او مدعی شد که ایده‌های سوسور را در مسیری پی می‌گیرد که تا آن زمان هیچ‌کس آن را در نیافته بود. وی در مخالفت با «مکتب پراگ» بر این باور بود که نظریهٔ زبانی بایستی صرفاً بر صورت[form] متمرکز شود، و این که تمایز بین صورت و جوهر[substance] برای چنین نظریه‌ای امری ضروری محسوب می‌گردد. او نظریهٔ زبان خویش را، که با نام «گلوسم‌شناسی[Glossematics]» مشهور است، در همکاری نزدیکی با هانس یورگن اولدال (۱۹۵۷–۱۹۰۷) پروراند. مهمترین آثار یلمزلف عبارت‌اند از:

• جستاری در باب نظریهٔ مورفم‌ها [یا تکواژها] Essai d’une théorie des morphèmes(1936)
• تمهیداتی بر نظریهٔ زبان Omkring Sprogteoriens Grundlieggelse(1943، ترجمه به زبان انگلیسی تحت عنوان Prolegomena to a theory of languageتوسط فرانسیس ج. ویتفیلد) (2018 ترجمه به زبان فارسی توسط محمدامین شاکری)
• فعل و جملهٔ اسمیه Le verbe et la phrase nominale(1948)
• چینه‌بندی زبان [یا لانگاژ] La stratification du langageدر نشریهٔ Word)1954)
• و کتابی که پس از مرگ‌اش تحت عنوان چکیدهٔ نظریهٔ زبان Résumé of a theory of language(1977، ترجمه و ویرایش توسط فرانسیس ج. ویتفیلد) منتشر شد.

یلمزلف تأثیر بسیار شگرفی بر زبان‌شناسی دانمارکی گذاشت، اما فرای آن تاثیرات‌اش به‌طور ویژه بر ساختارگرایان فرانسوی، و بالاخص مکتب معناشناسی یا نشانه‌شناسی ساختارگرای گرماس، بسیار چشمگیر است.

ویژگی منحصربفرد نظریهٔ یلمزلف و تأثیرات عمدهٔ او، به این امر برمی‌گردد که دغدغهٔ اساسی‌اش پایه‌ریزی نظریهٔ زبانی است که هم زبان‌شناسی را به‌مثابهٔ رشتهٔ علمی مرکزی در نظر بگیرد، چنان‌که در نظریه (همان‌گونه که در کتاب تمهیدات آمده) قلمرو «صورت» تحت اختیار زبان‌شناسی قرار گیرد و همین «صورت» اصل حاکم بر «جهان به‌مثابهٔ یک کل» باشد، و هم این که هردوی «صورت» و «جوهر» بایستی (همان‌گونه که در مقالهٔ چینه‌بندی آمده) به‌واسطهٔ یک نظریهٔ زبانیِ جبریِ (algebra) به‌غایت انتزاعی و به‌سختی صورت‌بندی‌شده تحت بررسی قرار گیرند. این نظرگاه دوم با نسخهٔ اولدال از گلوسم‌شناسی قرابت بیشتری دارد.

در دههٔ ۱۹۸۰، بار دیگر آثار یلمزلف علایقی را برانگیخت، یکی از آن جهت که او بر مطالعهٔ زبان در چارچوب نشانه‌شناختی گسترده‌تر تأکید و اصرار می‌ورزید، و دیگر بدین دلیل که دوران چامسکیایی در اروپا دیگر تقریباً به‌سر آمده بود. آثار یلمزلف برای تمام مخاطبان فرانسوی‌خوان به‌راحتی در دسترس است (جستارهای زبان‌شناختی Essais linguistiques1959، جستارهای زبان‌شناختی 2 Essais linguistiques II1973، جستارهای جدید Nouveaux essais1985)؛ در حالی که خوانندگان انگلیسی و آمریکایی می‌توانند از ترجمه‌های قدیمی چند اثر، و نیز کتاب چکیده بهره‌مند شوند. تمام مقالات و مکاتبات منتشرنشدهٔ وی، هم‌اکنون در کتابخانهٔ سلطنتی کپنهاگ در دسترس هستند.