شهریاران فیلسوف

افلاطون در رسالهٔ جمهوری پس از شرح جامعهٔ آرمانی مد نظر خود و معایب جوامع کنونی به این پرسش می‌رسد که آیا جامعه‌ای دستکم نزدیک به جامعهٔ مثالی ترسیم شده قابلیت پیاده شدن را دارد؟ و اگر پاسخ مثبت است چگونه؟ در پاسخ به این پرسش افلاطون از دهان سقراط چنین پاسخ می‌دهد:

«گفتم:گلاوکن گرامی، اگر در جامعهٔ ما فیلسوفان پادشاه نشوند یا کسانی که امروز عنوان شاه یا زمامدار به خود بسته‌اند به راستی دل به فلسفه نسپارند و ... دولتی که وصف کردیم جامهٔ عمل نخواهد پوشید.[1]»

اما فیلسوف در نگاه افلاطون کیست؟ در یک کلام فیلسوف عاشق معرفت است و عاشق تمام معشوق را دوست دارد. فیلسوف توانایی این را دارد که ماهیت و حقیقت اصلی و فسادناپذیر اشیاء یعنی مثال (یا ایده) آن‌ها را با تعقل بنگرد. و این در برابر دیگر کسان است که تنها توانایی درک چیزهای کثیر را دارند. برای نمونه فرد عادی از زیبایی تنها رنگ‌ها و صداها را ادراک می‌کند که دستخوش کون و فساد هستند اما فیلسوف می‌تواند در سایهٔ تعقل به مثال زیبایی دست یابد. بنابراین تنها فیلسوفان هستند که می‌توانند جامعهٔ مثالی و آرمانی را درک کنند و آن را پیاده نمایند. افلاطون برای حکومت داری ناخدای کشتی را مثال می‌زند که برای ادارهٔ کشتی نیاز به ویژگی‌های ذاتی و تربیت به خصوص دارد و هر کسی را توان ادارهٔ کشتی نیست.

افلاطون یکی از سرسخت‌ترین دشمنان حکومت دموکراسی بود و این دشمنی را پنهان نمی‌کرد. کارل پوپر در کتاب جامعه باز و دشمنان آن به شدت به نقد اندیشهٔ سیاسی افلاطون پرداخته است و او را به «نژادپرستی» و «توتالیتریسم» متهم کرد. در نقد دیدگاه افلاطون می‌توان اظهار داشت قیاس حکومت داری با ناخداگری یا پزشکی قیاسی مع‌الفارق است چراکه حکومت داری یک تخصص یا شغل نیست. از آن گذشته اگر هم حکومت داری را تخصص فرض کنیم دلیلی در دست نیست که بتوان به حاکمان قدرت مطلقه واگذار کرد.[2]

ولایت فقیه

• افلاطون (۱۳۸۰). دوره آثار کامل افلاطون. دوم. ترجمهٔ محمدحسن لطفی رضا کاویانی. شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
• پوپر، کارل (۱۳۸۰). جامعه باز و دشمنان آن. ترجمهٔ عزت الله فولادوند. شرکت سهامی انتشارات خوارزمی. شابک ۳-۰۱۲-۴۸۷-۹۶۴.