زبان ازبکی

زبان اُزبکی (به ازبکی: O'zbek tili / Ўзбек тили / اوزبېک تیلی) یکی از زبان‌های ترک‌تبار است. ازبکی زبان رسمی کشور ازبکستان است و حدود ۲۷ میلیون نفر گویشور دارد. این زبان از شاخهٔ قارلق زبان‌های ترکی‌تبار است. زبان‌های فارسی، عربی و روسی تاثیرات خارجی محسوسی بر زبان ازبکی داشته‌اند. واژگان، جمله‌سازی و تلفظ در زبان ازبکی از راه ریشه‌های تاریخی به شدت تحت تاثیر زبان فارسی قرار گرفته‌است. نویسندهٔ کتاب واژه‌های فارسی در زبان ازبکی بیش از چهار هزار واژهٔ فارسی در زبان ازبکی را گردآوری کرده‌است. گویش برخی از این واژه‌ها در زبان ازبکی نسبت به زبان فارسی، کمی تفاوت دارد ولی بسیاری از آن‌ها همانند کلمات فارسی به کار می‌رود. بیشتر کتاب‌های قدیمی و تاریخی ازبکستان نیز به زبان فارسی یا به زبان ازبکی با استفاده از الفبای فارسی نگاشته شده که در کتابخانه‌ها و موزه‌های این کشور به نمایش گذاشته شده‌است.[4]

«ازبکی» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای روستایی با این نام، ازبکی (نظرآباد) را ببینید.
ازبکی
oʻzbekcha, oʻzbek tili, ўзбек тили, ўзбекча, ئوزبېکچه(اۉزبېکچه), ئوزبېک(اۉزبېک) تیلی
زبان بومی درازبکستان, افغانستان, تاجیکستان, قرقیزستان, قزاقستان, ترکمنستان, روسیه, چین
قومیتازبک‌ها
شمار گویشوران
۲۷ میلیون  (۲۰۱۹)[1]
ترکی
گونه‌های نخستین
لاتین, سیریلیک, عربی
وضعیت رسمی
زبان رسمی در
 ازبکستان
 افغانستان (زبان رسمی در چندین ولایت شمالی)
زبان اقلیت
شناخته‌شده در
تنظیم‌شده توسطTashkent State University of Uzbek language and literature
کدهای زبان
ایزو ۱–۶۳۹uz
ایزو ۲–۶۳۹uzb
ایزو ۳–۶۳۹uzb – کد همگانی
کدهای اختصاصی:
uzn – [[شمالی]]
uzs – [[جنوبی]]
گلاتولوگuzbe1247[3]
زبان‌شناسی44-AAB-da, db
آبی تیره = اکثریت؛ آبی روشن = اقلیت

در ادبیات اقوام ترک‌زبان آسیای مرکزی هزاران واژهٔ فارسی می‌یابید. یک شعر قرون وسطایی در زبان ترکی به‌ویژه زبان ازبکی ده‌ها ترکیب فارسی دارد برای نمونه بیت «لیلی سر زلف شانه می‌کرد/ مجنون دُر اشک دانه می‌کرد» به صورت «لَیلی سر زلف شانه ای‌دور/ مجنون در اشک دانه ای‌دور» در زبان ازبکی ترجمه شده‌است. در کتابخانهٔ ابوریحان بیرونی در ازبکستان ۴۳ هزار نسخهٔ خطی نگهداری می‌شود که ۳۹ هزار تای آن‌ها به زبان فارسی است.[5] بسیاری از واژگان زبان عربی از طریق زبان فارسی وارد زبان ازبکی شده‌اند. واژگان زبان ازبکی به شدت از زبان پارسی و لهجه‌های آن یعنی تاجیکی و دری اثر پذیرفته‌است.[6][7]

«ازبکی» یک اصطلاح نوظهور است و امروزه به جای اصطلاح «ترکی» در ازبکستان استفاده می‌شود. تا سال ۱۹۰۴ به مانند سایر زبان‌های آسیای مرکزی، ازبکی نیز با خط فارسی-عربی نوشته می‌شد. از ۱۹۲۴ تا ۱۹۴۰ از الفبای لاتین استفاده شد و از ۱۹۴۰ تا ۲۰۰۲ نیز از الفبای کریل برای نگارش آن استفاده شد و از سال ۲۰۰۲ به بعد نیز دوباره الفبای لاتین مخصوص ازبکی مورد استفاده قرار گرفت.

تعداد گویشوران

تخمین‌ها از تعداد گویشوران این زبان بسیار اختلاف دارند. دانشنامهٔ سوئدی Nationalencyklopedin تعداد گویشوران بومی را ۳۰ میلیون نفر تخمین زده‌است.[8] منابع دیگر گویشوران ازبکی را به صورت زیر تخمین زده‌اند: ۲۱ میلیون نفر در ازبکستان، ۳٫۴ میلیون نفر در افغانستان، ۹۰۰ هزار نفر در تاجیکستان، ۸۰۰ هزار نفر در قرقیزستان، ۵۰۰ هزار نفر در قزاقستان، ۳۰۰ هزار نفر در ترکمنستان و ۳۰۰ هزار نفر در روسیه.

خط نوشتاری
  • الفبای سیریلیک ازبکی:
А а Б б В в Г г Д д Е е Ё ё Ж ж
З з И и Й й К к Л л М м Н н О о
П п Р р С с Т т У у Ф ф Х х Ц ц
Ч ч Ш ш Ъ ъ Ь ь Э э Ю ю Я я Ў ў
Қ қ Ғ ғ Ҳ ҳ
  • الفبای لاتین ازبکی:
А а B b V v G g D d Е е Yo yo J j
Z z I i Y y K k L l М m N n О о
P p R r S s Т t U u F f X x Ts ts
Ch ch Sh sh ' - E e Yu yu Ya ya O' o'
Q q G' g' H h

جستارهای وابسته

منابع
  1. https://www.ethnologue.com/18/language/uzb/
  2. Scott Newton (20 November 2014). Law and the Making of the Soviet World: The Red Demiurge. Routledge. pp. 232–. ISBN 978-1-317-92978-9.
  3. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Uzbek". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
  4. http://www.persiangulfstudies.com/fa/index.asp?p=pages&id=512
  5. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰ فوریه ۲۰۱۸.
  6. http://www.ccjk.com/one-beautiful-language-in-the-world-uzbek/
  7. http://factsanddetails.com/central-asia/Uzbekistan/sub8_3d/entry-4699.html
  8. "Världens 100 största språk 2007" ("The World's 100 Largest Languages in 2007"), Nationalencyklopedin

(به ازبکی: O'zbek tili / Ўзбек тили / اوزبېک تیلی)

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.