زبان‌های نیلوصحرایی
زبان‌های نیلوصحرایی گروهی از زبان‌های آفریقایی هستند که توسط ۵۰–۶۰ میلیون انسان در بخش‌های شمالی رود شاری و نیل، شامل منطقه تارخیی نوبه، شمال جایی که دو شاخه نیل به هم می‌پیوندند می‌شود، گویش می‌شوند. زبان‌های این خانواده در ۱۷ کشور در بخش شمالی آفریقا از الجزایر تا بنین در غرب، از لیبی تا جمهوری دموکراتیک کنگو در مرکز و از مصر تا تانزانیا در شرق پراکنده هستند. بزرگترین شاخه‌های این در کشورهای نوین سودان و سودان جنوبی رایجند.
| نیلوصحرایی | |
|---|---|
| پراکنش: | مرکز، شمال و شرق آفریقا |
| تبار: | یکی از خانواده‌های زبانی جهان |
| زیرگروه‌ها: |
برتا
فور
؟ گوموز
؟ کومان
کولیاک
کوناما
مابان
؟ سنغایی
سودانی مرکزی
سودانی شرقی
؟ کادو
؟ میمی-دی
|
| ایزو ۲–۶۳۹ / ۵ | ssa |
| گلاتولوگ | None |
 پراکندگی زبان‌های نیلوصحرایی (به رنگ زرد) | |
شاخه‌ها
شاخه‌های نیلوصحرایی مطابق نظرات ژوزف گرینبرگ به شرح زیرند:
| نیلوصحرایی |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
واژگان
نمونه واژگان اساسی در شاخه‌های مختلف نیلوصحرایی:
یادداشت: در خانه‌های دارای خط مورب، شکل مفرد پیش از آن و شکل جمع پس از آن است.
| زبان | چشم | گوش | بینی | دندان | زبان | دهان | خون | استخوان | درخت | آب | خوردن | نام |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| نیانیلی[1] | (k)ɔŋ, pl. (k)ɔɲ | yit̪ | (q)ume | kɛ-la(-c) | ŋa-lyɛp | (k)ʊt̪ʊk | käw | kɛ-ɛt, kɪ-yat | pi(-ʀ) | ɲam | ka-ʀin | |
| نیاجبل[2] | ed ~ er | si(di ~ gi) | ɲi-di | kala-d | udu | k-afa-d | (g-)am- | kaca | cii ~ kii | ɲam | (siigə, saag) | |
| تمین[3] | nɪ́ŋɪ̀nàʈ / kɛ̀ɛ́n | wénàʈ / kwèén | kɪ́mɪ́nʈɪ̀n / kɪkɪ́mɪ́nʈɪ́nɪ̀ | awɪ̀s / kɛ́ɛ̀ʔ | mɛ́nɖɪnyàʈ | íʈùk / k(w)úʈɪ̀n | mónɪ̀ʈ | àmɪ̀s / kɔ́maʔ | mɛ́rɛŋɪ̀s / mɛ́rɛŋ | múŋ | láma | kàlɪ́n, kàlɪ́ŋ |
| نیاداجو[4] | aŋune / aŋwe ~ aŋun | wunute / wunuge | mu-ne | ɲiɣte / ɲiɣke | ɲabire / ɲabirta | ikke / ikku | tamuke | ŋai / ŋayu | ewete / ewe | ma- | si- | ange / angu |
| کادوگلی (گویش تالا)[5] | ayyɛ / iyyɛ | naasɔ / isinɛ́ | ámb-/nigáŋg-árɔk | t̪- / iŋŋini | áŋdáɗuk / ni- | niinɔ / niginíínɔ | ariid̪ʊ | t̪iŋguba / kuba | ffa / nááfa | ɓiid̪i | oori | ɛɛrɛ / nigirɛɛnɛ |
| نیاسودانی شمال شرقی[6] | maɲ | ɲog-ul | em-u | ŋes-il | ŋal | ag-il ~ ag-ul | ug-er | kɛs-ɛr | koɲ-er- | mban | kal- / kamb- | (ŋ)ɛr-i |
| نارا[6] | no, nòò / no-ta, nóó-ta | tús / túsá | demmo, dəmmo, dàm̀mò, dòmmò | nɪ̀hɪ̀ / nɪ̀hɪ̀t-tá; nèʃɪ̀ / nèʃá | hàggà, àggà, ààdà, hàdà | aùlò / aùl-lá; àgúrá / àgúr-tà | kitto, kɪ̀tò | ketti, kəti, kátɪ́ / ketta, kátá | tüm, tûm; kè́l | emba, mbàà | kal, kál, kár | ade, ààdà |
| نیانوبی[6] | maaɲ, sg. miɲ-di | ugul(-e), sg. ugul-di | ? | ŋil, sg. ŋíl-di | ŋal, sg. ŋal-di | agil | ùg-er | kiser, sg. kisir-ti | koor, sg. koor-ti | es-ti | kal- | er-i |
| نیاتامی[6] | me-ti, pl. mVŋ | (ŋ)usu-ti (sg) | eme, sg. emi-ti (sg.) | ŋesi-t(i), pl. ŋes-oŋ | laat | auli | agi | kei-ti, pl. kei-ŋ | gaan; kiɲe(-ti) (?) | kal /kaal | ŋan- | (ŋ)aat, pl. (ŋ)ari-g |
| نیانیما[6] | a̍ŋV | ɲɔgɔr- | (o)mud̪- (?) | ŋil- | ? | ŋàl- | wule | amV | t̪uma | bɔ́ŋ | t̪a̍l- / ta̍m- | |
| نیاسورمی جنوب غربی[7] | kɛɓɛrɛ (pl.) | it̪t̪at | ʊŋɛtʃ (?) | ɲiggɪtta | ʌgʌʌt | (k)-ʊt̪t̪ʊk | ɓɪj- | ɛmmɛ | kɛɛt̪ | maam | ɗak- | ðara |
| نیاسورمی جنوب شرقی[7] | kabari | ɲabi (?) | giroŋ | ɲigidda (?) | kat | tuk- | ɲaɓa | giga (?) | kɛdo (?) | ma | sara | |
| نیاکولیاک[8] | ekw, pl. ekw=ẹk | beos, pl. beosẹk | nyab, pl. nyabẹk | ɛd-eɓ | ak, pl. akẹk | seh | ɔk | ad, pl. ad=is | kywɛh | yed, pl. yedẹk | ||
| شابو[9] | sɛ | k’iti | sonɑ | k’ɑu | hɑndɑ | kɑusɛ | dɑmo | emɑhɑ; egege | k’ɔnɑ | wɔ: | woŋgɑse | |
| اونگوتا[10] | ˈʔa:fa | ˈwo:wa | ˈsi:na (loan?) | ʔitiˈma | ʔɑdabo (loan?) | ˈʔi:fa | ˈmitʃa (loan?) | ˈhɑntʃa | ˈtʃa:hawa | ʔeˈdʒak | ˈmiʃa | |
| نیاباگیریمی[11] | kamɔ; kamu; kama | imbi; EmbE; mbili; mbElE; imbil-; EmbEl- | Samɔ; Samu; Somu; kanu; kunu; kVnV | kanga; nganga | unɖɛ(C-) | tara | manga; masu; mVsV; nɖuma | Kinga; Kunga; Kingo | kaga | mEnE; mAnɛ; mani | OɲO; ɔɲɔ; VɲV | iɭi; ʈV |
| نیامانگبتو[12] | mʷɔ̀ | bɪ́ | amɔ̀ | kɪ́ | kàɖrà | tí(kpɔ̀) | álí | kpɔ̀ | kɪ́rɪ́ɛ̀ | gʷò | láɲɔ̀ | kɛ̀lʊ̀ |
| مانگبوتو[13] | owékékí | ubí | tongi | usɛ́ | kedrú | utí | koto | ikpi | okpá | uwɛ | ano | aɓé |
| باله[13] | ɲɔ̌ | bí | ndǔ̱tú̱ | kú | da | tso | zú | kpa | tsú | cû | wyɔ | ngbá / nzú |
| اندرو[13] | nikpɔ́ | ɓi(na) | ondǐ̹tsǔ̹ | ku | da | tsu | âzû | kpá | ítsú | ǐɗá | ɲú | óvôná |
| معدی (اوگاندا)[14] | mī | bí | ɔ̀mvɔ̄ | sí | lɛ̀ɖá | ti | àrɪ́ | hʷa | kʷɛ | èyí | ɲā | rú |
| بیری[15] | mɛ́; mʊ́ | nvö; nvu | ímɔ̀; ámɔ̀ | sì | ìnɖrɔ́; ìnɖrá | tyi(di) | ɔ́tɔ́ | kpɔ | kpi; kpɪ | wu | ɔnyo | iri |
| کرش[16] | mumu | mbímbi | uŋú | ʃɛ́ʃɛ̀ | ndjindja | - | srama | kpɔkpɔ́ | kpikpi | ùyù | ɔ́ʃɔ́ | díri |
| دونگو[16] | mómu | mbimbi | ʔɔŋu | cẹ̀cẹ̀ | ndjándja | - | ọọs | kpọkpŏ | kpikpi | ùyù | l-ọc(ic) | díri |
| آجا[16] | iɲi | mimbi | múmú | uku | ndindyi | - | usa | gbäbí | cící | ɓaɓa | aɲ | kiri |
| کوناما[17] | wà | ùkùˈnà | bòbòˈnà | mà | ŋèeˈlà | ùˈdà | kòkòˈbà | sàŋˈgà | èˈlà | bìˈà | ˈìŋ(à) | ˈkíidà |
| برتا[18] | aře | iile | amúŋ | ndu-fuudí | hala | n'du | k’aβa | k’aara | s’ís’ía | fɪ'ri | θɪ́ŋa | huu (= foot) |
| گوموز شمالی[19] | kʼwácá | tsʼéa | ííta | kʼósa | kʼótʼá | sa | maχá | ʒákwá | ɟá | aja | sá | tsʼéa |
| نیانیاکومی[20] | D̪E | cʼɛ | ʃʊnʃ | ʃE | lEtʼ̪a | tʼ̪wa | sʼámá; bàs | ʃUImakʼ | cwálá | jiɗE | ʃa; kʼama | D̪uga |
| گوله[21] | yan | ĭgŭn | fufŭn | ŏdāīān | wāīdjo | wŏt | āī | |||||
| گوله[22] | yan | igă̄n | fufan | adad ayan | ĭten | ai | ||||||
| آمدانگ (کوچانه)[23] | ni | dili, kiliŋgɛ | gʊrnɑ | kɑlkɑ | dɔl: | sɪˈmi | tʃo: | dʊrtu | sɔŋ | sunu | zɑm | tʃuluk |
| مابا[24] | kàʃì-k/-ñi | koi-k | boiñ | sati-k | delmi-k | kan-a/-tu | àríi | kàñjí-k | soŋgo-k | inji | añ | mílí-i/-síi |
| میمی ریکورس[25] | dyo | feɾ | fir | ɲain | ɲyo | su | engi | ɲyam | ||||
| کانوری[26] | shîm | sə́mò | kə́nzà | tímì; shélì | tə́làm | cî | bû | shíllà | kə̀ská | njî | bù | cû |
| زاگاوا[27][28] | í | kέbέ | síná | màrgi: | tàmsi: | áá | ógú | úrú | bɛ̀gìdi: | bí | sε:gì | tír |
| دندی[29] | mò | háŋŋá | nínè | hínydyè | dɛ́llɛ̀ | méè | kpííʀì | bíʀí | túúʀì | hàʀí | ŋwáà | máà |
| تاداکساهاک[30] | mó | haŋgá | t-í-nʒar | ée-ʃan | íilǝs | míya | kud-én | biidí | tugúdu | aryén | ŋá | mân |
جستارهای وابسته
- زبان‌های سودان
منابع
- Dimmendaal, Gerrit Jan. 1988. "The lexical reconstruction of proto-Nilotic: a first reconnaissance." Afrikanistische (AAP) 16: 5-67.
- Bender, M. Lionel. 1998. "The Eastern Jebel Languages of Sudan." Afrika und Übersee 81: 39-64.
- Blench, Roger. Temein languages comparative wordlist.
- Thelwall, Robin. 1981. The Daju Language Group. Doctoral dissertation. Coleraine: New University of Ulster.
- Schadeberg, Thilo. 1994. Comparative Kadu Wordlists. Afrikanistische Arbeitspapiere 40:11-48. University of Cologne.
- Rilly, Claude. 2010. Le méroïtique et sa famille linguistique. Leuven: Peeters Publishers.
- Yigezu, Moges. 2001. A comparative study of the phonetics and phonology of Surmic languages. Bruxelles: Université libre de Bruxelles. Doctoral dissertation, University of Bruxelles.
- Heine, Bernd. 1976. The Kuliak Languages of Eastern Uganda. Nairobi: East African Publishing House.
- Jordan, Linda, Hussein Mohammed, and Jillian Netzley. 2015. Sociolinguistic Survey of the Shabo of Ethiopia. SIL Electronic Survey Report 2015-019. SIL International.
- Wedekind, Klaus. 2001. Sociolinguistic Survey Report of the Languages of the Gawwada, Tsamay, and Diraasha Areas with Excursions to Birayle (Ongota) and Arbore (Irbore): Part 2. SIL Electronic Survey Reports 2002-066: 6-15.
- Boyeldieu, Pascal, Pierre Nougayrol, and Pierre Palayer. 2006. Lexique comparatif historique des langues Sara-Bongo-Baguirmiennes. Online version.
- Demolin, Didier. 1992. Le Mangbetu: etude phonétique et phonologique, 2 vols. Brussels: Faculté de Philosophie et Lettres, Université libre de Bruxelles dissertation.
- Bokula, Moiso & Agozia-Kario Irumu. 1994. Bibliographie et matériaux lexicaux des langues Moru-Mangbetu (Soudan-Central, Zaïre). Annales Aequatoria 10: 203‒245.
- Boone, Douglas; Richard L. Watson (editors). 1996. Moru-Ma'di survey report. Nairobi, Kenya: Summer Institute of Linguistics.
- Santandrea, Stefano. 1966. The Birri language: Brief elementary notes. Afrika und Übersee 49: 81‒234.
- Santandrea, Stefano. 1976. The Kresh group, Aja and Baka languages (Sudan): A linguistic contribution. Napoli: Istituto Universitario Orientale.
- Bender, Lionel. 2001. English-Kunama lexicon. Afrikanistische Arbeitspapiere 65: 201-253.
- Bender, M. Lionel. 1989. Berta Lexicon. In Bender, M. Lionel (ed.), Topics in Nilo-Saharan Linguistics, 271-304. Hamburg: Helmut Buske.
- Ahland, Colleen and Eliza Kelly. 2014. Daatsʼíin-Gumuz Comparative Word list.
- Otero, Manuel Alejandro. 2019. A Historical Reconstruction of the Koman Language Family. Doctoral thesis. Department of Linguistics, University of Oregon.
- Evans-Pritchard, Edward E. 1932. Ethnological Observations in Dar Fung. Sudan Notes and Records 15: 1-61.
- Seligmann, Brenda Z. 1911-1912. Note on Two Languages in the Sennar Province of Anglo-Egyptian Sudan. Zeitschrift für Kolonialsprachen 2: 297-308.
- Wolf, Katharina. 2010. Une enquête sociolinguistique parmi les Amdang (Mimi) du Tchad: Rapport Technique. SIL Electronic Survey Reports 2010-028
- Edgar, John T. 1991. Maba-group Lexicon. (Sprache und Oralität in Afrika: Frankfurter Studien zur Afrikanistik, 13.) Berlin: Dietrich Reimer.
- Gaudefroy-Demombynes, Maurice. 1907. Document sur les Langues de l'Oubangui-Chari. In Actes du XVIe Congrès International des Orientalistes, Alger, 1905, Part II, 172-330. Paris: Ernest Leroux.
- Doris Löhr, H. Ekkehard Wolff (with Ari Awagana). 2009. Kanuri vocabulary. In: Haspelmath, Martin & Tadmor, Uri (eds.) World Loanword Database. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology, 1591 entries.
- Blažek, Václav. 2007. On application of Glottochronology for Saharan Languages. In Viva Africa 2007. Proceedings of the IInd International Conference on African Studies (April 2007). Plzeň: Dryáda, 2007. p. 19-38, 19 pp. شابک ۹۷۸−۸۰−۸۷۰۲۵−۱۷−۸ .
- Tourneux, Henry. 1992. Inventaire phonologiques et formation du pluriel en zaghawa (Tchad). Afrika und Übersee 75, 267-277.
- Zima, Petr. 1994. Lexique dendi (songhay): جوگو، بنین، Bénin: avec un index français-dendi. (Westafrikanische Studien 4). Köln: Rüdiger Köppe.
- Christiansen-Bolli, Regula. 2010. A Grammar of Tadaksahak: a Northern Songhay Language of Mali. Leiden.
- ترجمه از ویکی‌پدیای انگلیسی
پیوند به بیرون
- Roger Blench: Nilo-Saharan
- Nilo-Saharan list (Blench 2012)
- Nilo-Saharan Newsletter
- Map of Nilo-Saharan
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.