زباله گردی

زباله‌گردها به نفع محیط زیست عمل می‌کنند. از هزینه‌ها می‌کاهند و اشتغالی بدون نیاز به سرمایه‌گذاری پدید می‌آورند و منبع درآمدی برای اقشار پایین به وجود می‌آورند.[5]

جامعه به این افراد به چشم افرادی متهم نگاه می‌کنند. زباله‌گرد کسی است که همواره در مظان دستگیری و جرم است و به طور پیش‌فرض توسط مردم خطاکار شناخته می‌شود. آنها در معرض سوء استفاده‌های مختلفی هستند. [5]

زباله‌گردهای حرفه‌ای عموما یا به دنبال زباله‌های خشک هستند یا در بین زباله‌ها در پی اشیای سالمی هستند که به نحوی آنها را به فروش برسانند. بازار سیداسماعیل یا بازار شیطان عموماً پذیرای جنس‌هایی است که زباله‌گردها می‌یابند. زباله‌گردهای حرفه‌ای معمولا روزها کار نمی‌کنند.[1]

زباله‌گردها در معرض خطر دزدان هم هستند. سارقان زباله به صورت گروهی به زباله‌گردها حمله‌ور می‌شوند و به شکل نرم یا سخت زباله‌ها را می‌دزدند.[1]

بخشی از زباله‌گردها معتاد هستند. آنها از سوی خانواده‌شان طرد شده‌اند و به زباله‌گردی روی می‌آورند. آنها بیشتر روزمره تلاش می‌کنند و چندان به فکر آتیه خود نیستند. آنها نمی‌توانند بارهای سنگین را حمل کنند. برخی از این افراد در زمستان شب‌ها کار می‌کنند تا یخ نزنند و هم‌زمان کار تفکیک را پیگیری می‌کنند.[1]

زباله‌گردها عموما شب کار هستند. چون زباله‌ها شب‌ها به مخازن منتقل می‌شوند. فروشگاه‌ها و مغازه‌ها در طول روز زبالهٔ زیادی ندارند. زباله‌گردها از غروب کار خود را شروع می‌کنند و سعی می‌کنند بین صد تا ۱۵۰ کیلو زبالهٔ مفید به پیامانکارها تحویل بدهند.[1]

آدامس چهارشنبه‌های خوشبختی یک کتاب کودک و نوجوان است که دربارهٔ یک کودک زباله‌گرد نوشته شده است. با این همه در نقد این کتاب گفته شده است که طنز داخل کتاب از میزان تلخی زباله‌گردی یک کودک کم کرده است. از این رو کتاب به نوعی توجیه‌گر زباله‌گردی شخصیت اصلی‌اش شناخته می‌شود. کتاب توسط نوید سیدعلی‌اکبر در نشر افق نوشته و منتشر شده است. [6]

پیامدهای زیست‌محیطی و فیزیولوژیکی متعددی شناسایی شده است. پیامدهای ناشی از تغییرات جوی و پیامدهای مواجه با مواد سمی یا مواد آلوده و خطرناک مانند خون یا لاشه حیوانات شناخته شده است. زباله‌گردی یک پیشه بیماری‌زا و آسیب‌رسان است.[7]

پیامدهای زباله‌گردی در شهر تهران به نوعی از حاشیه‌نشینی مبدل شده است که از آن به اقتصاد زباله‌ای یاد شده است.[8] رکود اقتصاد کشور در سال‌های اخیر به اقتصاد زباله‌ای در شهر تهران دامن زده است.[8]

خانواده‌های زباله‌گردها از یک الگوی ثابت پیروی نمی‌کنند. بعضی از خانواده‌ها پرجمعیت هستند. برخی هم خانواده‌های تک‌نفری هستند که گهگاه به علت طرد شدن فرد از خانواده می‌انجامد و فرد به سمت اعتیاد و ناگزیر زباله‌گردی سوق داده شده است. [1]

افراد در این شغل عموما بی‌سواد یا کم‌سواد هستند. آنها آشیانهٔ مستقل یا همیشگی ندارند و درآمد روزانهٔ آنها کفاف یک زندگی حداقلی را نمی‌دهد. زباله‌گردهایی که با ماشین شخصی‌شان در پی زباله‌ها هستند وضع اقتصادی مناسب‌تری دارند.[1]

کشورهای توسعه یافته بیش از ۸۰ درصد زباله‌ها را بازیافت می‌کنند که این رقم در ایران کمتر از  ۱۰درصد است که با توجه به آمار بالای تولید زباله در کشورما ٨٠٠ گرم، در مقایسه با سرانۀ جهان ٣٠٠ گرم یعنی تولید سالانه ٢٥میلیون تن زباله. ۹۰ درصد این ٢٥میلیون تن، دفن و سوزانده می‌شود که تیشه‌ای به ریشه محیط زیست است. [10]

قانونی در سال ۸۳ به تصویب رسید که بر اساس آن بر مبنای حفظ محیط زیست کشور قانونی برای امور مربوط به پسماند اجرا می‌شود. وزارت کشور و شهرداری‌ها در معرض این قانون هستند و باید مقرراتی برای این سیاست‌های قانونی تنظیم کنند. بخش فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی و مدیریت پسامند در این قانون دیده شده است. [11]

شهرداری تهران می‌گوید می‌خواهد از زباله‌گردی کودکان جلوگیری کند. آنها می‌گویند برنامه‌های جدی برای کودکان کار در نظر گرفته‌اند تا هرگز درگیر چنین کارهای «کثیفی» نشوند. شهرداری می‌گوید پیمانکاران، سازمان مدیریت پسماند و همکاران در مناطق شهرداری تهران، نقش مهم و به سزایی در حذف پدیدۀ زباله گردی کودکان پای مخازن دارند.[12]

بخش‌نامه ممنوعیت استفاده از کودکان کار (صفحه یک)

شهرداری می‌گوید هر نوع زباله‌گردی کودکان باید به ۱۳۷ اطلاع داده شود. بخشنامه ممنوعیت استفاده از کودکان کار به تمامی بخش‌های شهرداری مخابره شده است.[13] این موضوع را محمدرضا جوادی‌یگانه معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری در حساب توییتری خود اعلام کرده است. [14] شهرداری تهران نیز ممنوعیت استفاده از کودکان کار را در خرداد ۹۹ بخش‌نامه کرد.[15]

ممنوعیت استفاده از کودکان کار (صفحهٔ دو)

توییت جوادی‌یگانه معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری

سید محمود میرلوحی عضو شورای شهر تهران  می‌گوید شهرداری تهران در سال ۹۶ از طریق جمع‌آوری پسماند خشک ۱۲ میلیارد تومان درآمد کسب کرد و در سال ۹۷ این قرارداد را به ۲۰۰ میلیارد تومان رساند. او معتقد است این عدد را می‌توان تا ۶۰ برابر بیشتر کرد.[16]

میرلوحی تصریح می‌کند:

بررسی‌ها نشان داده که یک هزار میلیارد تومان از سهم شهرداری تهران در پسماند خشک نابود شده و ما هم بالاخره انحصار مافیای پسماند را می‌شکنیم و وضعیت آن‌ها را بررسی می‌کنیم.[16]

کسب درآمد و ثروت‌های هنگفت تنها بخشی از کاربرد‌های پسماند است که امروزه در تمام دنیا طرفدار دارد.[16]

مافیای در جاهایی مانند گود محمودآباد، نفرآباد، امین آباد و همهٔ جاهایی کار می‌کنند که محل اصلی تلاقی همه زباله‌هایی است که وانت‌ها و کامیون‌ها حمل زباله‌های زباله‌گردها به آنجا می‌رسد. هر گود یا محل رئیس خود را دارد، هر رئیس هم رئیس دیگری دارد و ...  همین چرخه سبب شده تا هیچ منبع رسمی از اینکه مافیای زباله دقیقا چه کسی یا کسانی هستند صحبتی کند. شبکه‌ای پیچیده که از کودک پنج‌ساله تا پیرمرد بهره‌کشی می‌کند.[17]

مونیکا نادی، عضو انجمن حمایت از حقوق کودکان، روز چهارشنبه ۱۹ شهریور ۱۳۹۹، اعلام کرد کودکان کار در حاشیه شهرها در مکان‌های مملو از زباله به نام «گود» زندگی و زباله‌گردی می‌کنند و گفت: «کودکان زباله‌گرد به گودها می‌روند و در آن‌جا در شرایط بسیار سخت و عجیبی زندگی و هم زباله‌گردی می‌کنند.».[18]

او ضمن انتقاد از عدم توجه به گودها گفت:

این‌که ما کودکان زباله‌گرد را از سطح شهر جمع کنیم، اما به گودها توجهی نکنیم و نظارتی بر آن‌ها نداشته باشیم، طبیعتاً نمی‌تواند نظارت کارآمد بر کودکان زباله‌گرد را به وجود بیاورد.» او زباله‌گردی را وسیله امرار معاش این کودکان دانست و ریشه آن را «فقر و مشکلات معیشتی» عنوان کرد. او از ادامه زباله‌گردی با وجود وعده مسئولان خبر داد و گفت: «خدمات حمایتی و اجتماعی آنان اجرا نمی‌شود و پیمانکاران به راحتی کودکان را به کار می‌گیرند.» عضو کمیته حقوقی انجمن حمایت از حقوق کودکان «خشونت علیه کودکان کار» را از دیگر مشکلات آن‌ها عنوان کرد.[18]

روز ۲۵ خرداد ۱۳۹۹، یکی از مسئولان شهرداری تهران گفت این کودکان در سطح شهر «در مخازن زباله به صورت کتفی و کولی زباله جمع می‌کردند» و در مورد نحوه کار آنها توضیح داد:[19]

«معمولاً این کودکان در جمع‌های کوچک خانوادگی کار می‌کنند و معمولاً از کشور افغانستان و از شهر هرات آمدند که بر اساس روابط خانوادگی در گاراژها و گودهای خارج از تهران دور یکدیگر جمع شده و مشغول زباله‌گردی هستند… که این افراد معمولاً ظهرها سوار خودرو شده و به تهران می‌آیند و هر پنج تا شش خیابان در اختیار یک گروه است که موظف هستند مخازن این خیابان‌ها را گشته و پسماند خشک آن را بردارند و معمولاً تا ساعت ۱۲ تا ۲ بامداد نیز فعال هستند و بعد از آن به همراه زباله‌هایشان توسط خودروهای پوشیده شده به گاراژها برگردانده می‌شوند و صبح‌ها نیز به تفکیک زباله مشغول هستند.»

— گزارش همشهری

کامیل احمدی سرپرست پژوهش زباله‌گردی کودکان است. او می‌گوید زباله‌گردهایی هستند که از مزایای تأمین اجتماعی برخوردار می‌شوند. آنها با سازوکارهای اداری با سرویس به سر کار آورده می‌شوند. زباله‌ها را جمع‌آوری می‌کنند و به مراکز پسماند منتقل می‌کنند. زباله‌ها در مراکز تفکیک که عموما در آرادکوه است از هم جدا می‌کنند. پیمانکاران این زباله‌های تفکیک‌شده را می فروشند. اما مشکل زمانی آغاز می‌شود که شیفت بعد از ظهر شروع می‌شود. زباله‌گردهای غیررسمی به عرصه وارد می‌شوند. مطابق گفتهٔ احمدی دلال‌های بعد از ظهر برای هر زباله‌گرد حدود سه میلیون تومان به پیمانکار پول می‌دهند تا زباله‌های خشک برای گونی‌های کنفی برای دلالان که ارباب خوانده می‌شوند جمع‌آوری شود. این زباله‌ها در ازای کیلویی ۶۰۰ تومان از افراد خریداری و به قیمت ۳۵۰۰ تومان فروخته می‌شود. ۱۴ هزار زباله‌گرد از این سنخ در تهران کار می‌کنند که یک سوم‌شان زیر ۱۸ سال هستند.[3]

روزنامه همشهری در ۲۶ مرداد ۱۳۹۹، در گزارشی نوشت «تهران ۴هزار و ۷۰۰ کودک زباله‌گرد دارد که تقریباً نیمی از آنان نان‌آور خانه هستند» و درآمد هر زباله گرد خرد ۵۰ هزار تومان در روز و در مناطق شمالی تا ۸۰ هزار تومان هم می‌رسد. در ادامه گزارش آمده که:[20]

«زباله‌گردی در هر منطقه قیمت خودش را دارد. درواقع هر منطقه یک پیمانکار دارد و بررسی‌ها نشان داده که معمولاً پیمانکار هر ۵ تا ۶ خیابان را به یک گروه واگذار می‌کند و معمولاً از ۳تا ۵میلیون تومان از این زباله گردها می‌گیرد و به آنها کارتی می‌دهد که نشان مالکیت آنان بر خیابان‌هاست.»

— روزنامه همشهری

شهرداری در سال ۹۸ اعلام کرد کاهش زباله را فرهنگسازی خواهد کرد. این طرح خواه‌ناخواه می‌تواند به کنترل موضوع زباله‌گردی کمک کند. با آنکه طرح کاپ نماد مسئولیت اجتماعی شناخته می‌شود ولی هنوز شهروندان این طرح را به طور ملموس در شهر تهران تجربه نکرده‌اند. [17][21]

حل زباله‌گردی از منشا یکی از راه‌های برخورد با این پدیدهٔ کاذب است که توسط شهرداری‌ها می‌تواند سامان یابد. در شهر تهران قرار است تعداد مخازن تا ۵۰ درصد کاهش یابد و این یکی از راه‌حل‌های پیشنهادی برای مقابله با زباله‌گردی بی‌ضابطه است. [22]