خاندان دولتشاهی

خاندان دولتشاهی یکی از بزرگترین و قدیمیترین خانواده‌های ایرانی به‌شمار می آمدند. جد بزرگ این خاندان محمدعلی منشوری دولتشاه فرزند بزرگ فتحعلیشاه قاجار بود. او مدت هفده سال، به عنوان مرزبان عراقین، حاکم کرمانشاه، لرستان و خوزستان بوده‌است. وی ادیبی فاضل و شاعر بشمار می‌آید هر چند شعری از او در دسترس نیست. دیوان او دارای چهار هزار بیت شعر ناب می‌باشد.علی محمدخان از بزرگان این قوم بعنوان نماینده طایفه بزرگ حسنونددر دیدارباناصرالدین شاه بودکه از نوادگان پهلوان قلی بنیانگذار طایفه دولتشاهی درلرستان بود، نسل امروزی وی بعنوان دولتشاه پهلوان قلی معروف اند. ضمناهیچ مدرکی از ارتباط یا خویشاوندی محمد علی میرزا با خاندان دولتشاهی لرستان موجود نمی باشد.

طرف چپ ردیف بالا محمدعلی میرزا منشوری

تبار

دولتشاهی‌ها از نسل محمد علی میرزا دولتشاه شاهزاده قاجاری هستند. سردودمان قاجاریه مربوط به یکی از طایفه‌های ترک اغوز در شمال شرق ایران به نام ایل قاجار بود که بر اثر یورش مغول از آسیای میانه به ایران آمدند. آنان ابتدا در پیرامون ارمنستان ساکن شدند که شاه عباس بزرگ یک دسته از آنان را در استرآباد (گرگان امروزی) ساکن کرد و حکومت قاجاریه نیز از قاجارهای استرآباد تشکیل یافته‌است. قبیله قاجار یکی از قبایل قزلباش بود که ارتش صفوی محسوب می‌شد.[1] پس از حمله مغول به ایران و میان‌رودان، قاجارها نیز به همراه چند طایفه ترکمان و تاتار دیگر به شام و آناتولی کوچیدند.

هنگامی که تیمور گورکانی به این ناحیه تاخت، قبایل ترک بسیاری از جمله قاجارها و دیگر کوچندگان را به بند کشید و قصد بازگرداندن آن‌ها به آسیای میانه را داشت؛ ولی آن‌ها به خواهش خواجه علی سیاهپوش - صوفی خانقاه صفوی - آزاد شدند که این موضوع باعث شیعه شدن آنان و ارادتشان به خاندان صفوی شد. پس از آن قاجارها یکی از سازندگان سپاه قزلباش شدند.[2]

شجره نامه

محمد علی میرزا دولتشاه در هنگام مرگ دارای ۱۰ فرزند پسر و ۱۴ فرزند دختر بود، که نسل او (خاندان بزرگ دولتشاهی)، از احفاد همین ده پسر به‌شمار می‌آیند.

اسامی پسران محمدعلی میرزا دولتشاه بشرح زیر هستند:[3]

  1. محمدحسین میرزا حشمت‌الدوله، از بطن دختر احمد خان مقدم مراغه، بزرگترین نواده فتحعلی‌شاه بود و در سال ۱۲۱۸ قمری متولد شد. پس از فوت دولتشاه به فرمان فتحعلی‌شاه به حکومت کرمانشاه رسید. در زمان محمدشاه قاجار از حکومت عزل شد و در تبریز درگذشت.[4]
  2. تهماسب میرزا مؤیدالدوله، از بطن مادری اصفهانی در سال ۱۲۲۰ قمری در قزوین متولد شد. او در طول زندگانی به حکومت‌های مختلف منصوب شد، از جمله حکومت کرمانشاه که پس از عزل عمادالدوله به او سپرده شد.
  3. نصرالله میرزا والی، او از بطن دختر محمدیوسف‌خان والی لرستان فیلی متولد شد. در جوانی به دامادی محمدتقی میرزا حسام‌السلطنه (پسر هفتم فتحعلی‌شاه) رسید و چندی در لرستان حکومت کرد. پس از به حکومت رسیدن محمدشاه به تهران آمد و در زمان ناصرالدین شاه از ملتزمین رکاب بود.[4]
  4. اسداللّه میرزا، وی از بطن مادری عرب متولد شد. در ایام حیات دولتشاه چندی در همدان و خوزستان حکومت کرد. در ۱۲۵۱ قمری در سنین جوانی درگذشت.
  5. فتح‌اللّه میرزا، در دوران محمدشاه در تهران اقامت داشت و در جوانی درگذشت.[4]
  6. امامقلی میرزا عمادالدوله، مادرش دختر یکی از بزرگان ایل کلهر بود. ابتدا در سنقر و کلیایی حکومت داشت. سپس مدتی در تهران به تحصیل سپری کرد. در دوران ناصرالدین شاه دو بار به حکومت کرمانشاه و کردستان منصوب شد و مدتی نیز وزیر عدلیه بود. امامقلی میرزا در سفر اول ناصرالدین شاه به فرنگ در رکاب او بود. او در رجب ۱۲۹۲ قمری در کرمانشاه درگذشت.
  7. نوراللّه میرزا
  8. جهانگیر میرزا، مادرش از اهالی تفلیس بود. در ابتدای سلطنت محمدشاه به مدت شش ماه حکومت یزد را داشت. سپس بلوک اردهال قم به تیول او داده شد و خود نیز در قم ساکن گشت. جهانگیر میرزا با دختر عمه خود که دختر آصف‌الدوله از بطن مریم خانم دختر فتحعلی‌شاه بود ازدواج کرد و صاحب فرزندی شد که در اوان خردسالی درگذشت.[4] سایر فرزندان او (احتمالا از همسری دیگر) بی‌بی‌جهان خانم و جهاندار میرزا بودند. بی‌بی‌جهان خانم با خانلرخان اعتصام‌الملک از خاندان محمودی ازدواج کرد.[5] جهانگیر میرزا در سال ۱۲۷۳ قمری در قم درگذشت.[4]
  9. رحیم میرزا
  10. ابوالحسن میرزا

دختران:

  1. جهان‌آرا خانم (درگذشته دهم شوال ۱۳۰۱ قمری)[6] خواهر بطنی عمادالدوله، به همسری فرهاد میرزا معتمدالدوله درآمد.
  2. صفیه سلطان خانم، مادرش دختر یکی از خوانین زرین چقا بود. به ازدواج شهمراد خان پسر حسین‌خان ساکی والی لرستان درآمد و پس از درگذشت او، همسر یکی از اشراف کرمانشاه شد.[7]

تهیه شجره‌نامه کامل و دقیق از این خاندان بزرگ که برخی شمار اعضای آن را در سرتاسر دنیا، بیش از پنجاه هزار نفر می‌دانند[8] کار بسیار دشواری است. در این ارتباط، جورج پرسی چرچیل، دبیر شرقی سفارت انگلیس، در گزارش محرمانه خویش خطاب به مقامات وزارت خارجه انگلیس که در سال‌های اخیر در کتابی با عنوان فرهنگ رجال قاجاریه (به ترجمه: غلامحسین میرزا صالح) انتشار یافته، می‌نویسد:

شجرهٔ خانوادهٔ محمدعلی دولتشاه که به اهتمام هاسینت لوئی رابینو دی بور گوماله [کارمند کنسولگری انگلیس در کرمانشاه به کمک یکی از افراد خاندان دولتشاهی به نام حاتم خان فیض خسروی که وی نیز کارمند کنسولگری انگلیس بوده] تهیه شده، حاکی از این حقیقت است که تدوین شجره نامهٔ کامل خاندان قاجاریه چه کار عظیم و طاقت فرسایی خواهد بود.

[9]

شاخه‌های دیگری از اعقاب محمدعلی میرزا دولتشاه نام‌های خانوادگی متفاوتی برگزیدند که دولتشاهی، فاتحی، جلالی‌قاجار،[10] صفدری‌قاجار، دولت‌داد و فیض خسروی از آن جمله هستند.

خلاصه تبارنامه خاندان دولتشاهی از نسل اول تا نسل پنجم[13][14]

کاخ‌ها و عمارت‌ها
عمادیه، یکی از کاخ‌های خاندان دولتشاهی در کرمانشاه که در دوره پهلوی تخریب شد

خاندان دولتشاهی در کرمانشاه کاخ‌ها و عمارت‌هایی داشتند که مهم‌ترین آن‌ها عمارت عمادیه و عمارت کلاه‌فرنگی بود که هر دو در دوران پهلوی تخریب شد.

نوادگان دولتشاه

نوادگان از جانب پدر
  • سحر دولتشاهی : بازیگر سینما و تلویزیون
  • علیقلی میرزا صارم‌الدوله (درگذشته ۱۲۵۱) حاکم لرستان[15]
  • بدیع‌الملک میرزا عمادالدوله (۱۲۱۶–۱۲۸۱) حاکم کردستان[16]
  • مرتضی‌قلی میرزا منصورالسلطان (درگذشته ۱۲۸۴) حاکم کردستان[17]
  • ملک ایرج دولتشاهی (۱۲۵۲–۱۳۲۸) حاکم بروجرد، خرم‌آباد و همدان، نماینده کرمانشاه در دوره هفتم و هشتم مجلس شورای ملی
  • محمدباقر میرزا خسروی کرمانشاهی (۱۲۲۸–۱۲۹۸) نویسندهٔ نخستین رمان در تاریخ ادبیات ایران
  • ابراهیم میرزا مشکوه‌الدوله، حاکم تویسرکان و نهاوند[18]
  • غلامعلی دولتشاهی (۱۲۵۶–۱۳۱۱) رئیس تشریفات دربار رضاشاه پهلوی و پدرزن رضاشاه[19]
  • حسنعلی دولتشاهی، نماینده مجلس شورای ملی ایران[20]
  • محمدعلی دولتشاهی (۱۲۶۳–۱۳۱۳) رئیس تشریفات دربار رضاشاه پهلوی و نماینده مجلس شورای ملی ایران[21]
  • ابوالفتح دولتشاهی (۱۲۶۵–۱۳۵۰) نماینده مجلس شورای ملی ایران[22]
  • عزت‌ملک اشرف‌السلطنه (۱۲۴۲–۱۲۹۴) اولین زن عکاس ایرانی[23]
  • یحیی دولتشاهی (۱۲۷۸-؟) نقاش، شاگرد کمال الملک
  • مهرانگیز دولت‌شاهی (۱۲۹۶–۱۳۸۷) دیپلمات و فعال حقوق زنان[24]
  • اسماعیل دولتشاهی (فرزند امیرمحتشم از نوادگان عمادالدوله) نویسنده، مترجم و روزنامه‌نگار برجسته و نامدار ایرانی، و استاد و مدّرس تاریخ در دانشگاه‌های مختلف[25]
  • فریدون دولتشاهی، نویسنده، روزنامه‌نگار و مترجم برجستهٔ ایرانی
  • حشمت‌الله دولتشاهی (حشمت‌السلطان) نویسنده و فیلسوف[پانویس 1]
  • غلامحسین محتشم‌دولتشاهی (کرمانشاه۱۲۹۹–تهران۱۳۷۸) فرزند امیر محتشم و برادر اسماعیل دولتشاهی، از نخستین فارغ‌التحصیلان رشته حقوق دانشگاه تهران، مدتی رئیس اداره دارایی استان کرمانشاه، نویسنده نشریاتی چون «تعلیم و تربیت» و روزنامه «خاک و خون» مسلط به زبان‌های عربی، انگلیسی و آلمانی. فرزندان:دکتر طهماسب، بهنام و دکتر نیلوفر
  • دکتر علاءالدین دولتشاهی، بنیان‌گذار شبکه دوم تلویزیون ملی ایران موسوم به تلویزیون آموزشی
  • سلطان محمد دولتشاهی (معروف به شازده امیری) شهردار کرمانشاه، رئیس شهربانی اصفهان، اراک، همدان و کردستان
  • هوشنگ دولتشاهی فرزند عبدالجواد میرزا دولتشاهی فرزند امیر محترم نوه دولتشاه قاجار پسر بزرگ فتحعلیشاه قاجار
  • فریبرز دولتشاهی فرزند عبدالجواد میرزا دولتشاهی فرزند امیر محترم نوه دولتشاه قاجار پسر بزرگ فتحعلیشاه قاجار.
  • بهمن دولتشاهی بنیانگذار کانون مترقیان در کرمانشاه فرزند امیر زاده نوه امیر محترم نماینده دوره ششم مجلس و حاکم ثلاث و باباجانی
  • علیرضا دولتشاهی[26] (تهران ۱۳۴۴ خورشیدی)، فرزند ملک منصور دولتشاهی (1304 - 1372). از نوادگان منوچهر میرزا فرزند بدیع‌الملک میرزا عمادالدوله. لهستان‌شناس و پژوهشگر علوم انسانی. او در زمینه جنبش حروفیه در ایران تألیفاتی دارد. چند نسخه خطی حروفیان را نیز تصحیح نموده‌است. در حوزه مطالعه روابط ایران و لهستان دارای تألیفاتی است: از جمله می‌توان به کتاب «لهستانیان و ایران» (انتشارات بال ۱۳۸۶) اشاره کرد. وی در همکاری با ایرانشناس لهستانی ایونا نویسکا ادبیات لهستانی را به زبان فارسی ترجمه می کند. از ترجمه های دولتشاهی و نویسکا از شعر لهستانی تا کنون سه دفتر از اشعار شاعران نامدار ادب لهستانی به فارسی منتشر شده است: «عکس‍ی‌ از ی‍ازده‌ س‍پ‍ت‍ام‍ب‍ر» از برنده جایزه نوبل ادبیات ویسلاوا شیمبورسکا (تهران، ۱۳۸۲ و چاپهای بعدی)؛ «ای زندگی، ترکم کنی می میرم» از هالینا پوشویاتوسکا (تهران، ۱۳۸۹)؛ و «غزلهای کریمه» از آدام میتسکیه‌ویچ (تهران، ۱۳۸۹).
  • عمادالدین دولتشاهی
  • عصمت‌الملوک دولتداد

ازدواج‌های معروف و نوادگان دختری

نگارخانه
  • محمدعلی میرزا مشکات‌الدوله
  • اشرف‌السلطنه، همسر محمدحسن خان اعتمادالسلطنه
  • جهانگیر مراد و غلامعلی دولتشاهی (مجل‌الدوله)
  • عصمت دولتشاهی
  • سلطنت دولتشاهی به همراه دخترش بی‌بی‌خانم جناب، ۱۳۳۹
  • محمدصادق میرزا حشمت‌السلطان پسر محمدهادی میرزا بشیرالدوله، وین ۱۳۲۵ قمری
  • محمدهادی میرزا بشیرالدوله (وسط) با پسرانش مصطفی‌قلی میرزا (چپ) و محمدصادق میرزا حشمت‌السلطان (ایستاده پشت بشیرالدوله)
  • مهرانگیز دولتشاهی

یادداشت
  1. او دکترای افتخاری فلسفه داشت و نوشته‌های زیادی با مضامین فلسفی و مذهبی در مجلات و روزنامه‌های گوناگون منتشر کرده‌است. به عنوان نمونه نگاه کنید به: هرچه واقع شود مصلحت است در مجله جهان دانش، شماره ۱ (فروردین ۱۳۳۹)، عبرت از تحولات نوروزی در مجله معارف جعفری (دی ماه ۱۳۴۳) و اسلام و صلح جهانی در نشریه معارف جعفری شماره ۱۰ (خرداد ماه ۱۳۴۹)

پانویس
  1. تاریخ سوم راهنمایی، ص ۲۹
  2. تاریخ ۳، ص ۱۳۳
  3. سپهر، ناسخ‌التواریخ، ۱:‎ ۵۴۷؛ خاوری، تاریخ ذوالقرنین، ۲:‎ ۱۰۷۸.
  4. ملک‌ایرج میرزا، تاریخ پسران خاقان
  5. سفرنامه میرزا خانلرخان اعتصام‌الملک، ص۹
  6. ↑ روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، امیرکبیر، ۱۳۵۰. ص۳۴۹.
  7. تاریخ لرستان: روزگار قاجار: از تأسیس تا کودتای 1299ش، صص۳۳–۳۴
  8. جلیلی کرمانشاهی، خاندان دولتشاهی.
  9. میرزا صالح، فرهنگ رجال قاجاریه، ۸.
  10. Eskandari-Qajar, Dowlatshahi-Qajar (Kadjar).
  11. Eskandari-Qajar, Dowlatshahi-Qajar (Kadjar).
  12. Buyers, The Qajar Dynasty: Dowlatshahi genealogy.
  13. Eskandari-Qajar, Dowlatshahi-Qajar (Kadjar).
  14. Buyers, The Qajar Dynasty: Dowlatshahi genealogy.
  15. Buyers, The Qajar Dynasty: Dowlatshahi genealogy.
  16. Buyers, The Qajar Dynasty: Dowlatshahi genealogy.
  17. Buyers, The Qajar Dynasty: Dowlatshahi genealogy.
  18. Buyers, The Qajar Dynasty: Dowlatshahi genealogy.
  19. عاقلی، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ۲:‎ ۶۸۲.
  20. عاقلی، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ۲:‎ ۶۸۲.
  21. عاقلی، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ۲:‎ ۶۸۳.
  22. عاقلی، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ۲:‎ ۶۸۱.
  23. اعتمادالسلطنه، روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، ۷–۸.
  24. عاقلی، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ۲:‎ ۶۸۴.
  25. افشارفر، آموزگار آموزگاران، ۲۳۵.
  26. http://www.rijaldb.com/fa/9136/علیرضا+دولتشاهی
  27. Eskandari-Qajar, Dowlatshahi-Qajar (Kadjar).
  28. معزی، شجره نامه خاندان معزی، ۷.
  29. فرمانفرماییان، زیر نگاه پدر، ۲۶.
  30. «شکوه ریاضی». روزنامه شرق. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ آوریل ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۱.
  31. محمودی، سفرنامه خانلرخان اعتصام‌الملک، سی.
  32. اعتمادالسلطنه، المآثر و الآثار، ۳۸.
  33. اعتمادالسلطنه، روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، ۷–۸.
  34. «مصاحبه با عصمت دولتشاهی». مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. دریافت‌شده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۱.
  35. Eskandari-Qajar, Dowlatshahi-Qajar (Kadjar).
  36. Eskandari-Qajar, Dowlatshahi-Qajar (Kadjar).
  37. Buyers, The Qajar Dynasty: Dowlatshahi genealogy.
  38. «بهار و خانواده». تارنمای بهار. دریافت‌شده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۱.
  39. باستانی پاریزی، حماسه کویر، ۷۰۲.
  40. شجره نامه خاندان دولتشاهی
  41. اعتمادالسلطنه، روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، ۷–۸.
  42. عطاردی، فرهنگ خراسان (بخش طوس)، ۳۰۳ و ۳۴۹.
  43. شجره‌نامه خاندان جناب
  44. صحبت‌های کامران دولتشاهی
  45. شناسنامه مهین شهابی
  46. نواب صفا، اسماعیل. شرح حال فرهاد میرزا معتمدالدوله. تهران: زوار، ۱۳۶۶. ص۴۵۰.
  47. «انور خامه‌ای درگذشت». فرارو. ۳۰ آبان ۱۳۹۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ دسامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۴ آذر ۱۳۹۷.

منابع

کشاورز، اردشیر، زندگی و زمانه دولتشاه

  • Eskandari-Qajar, Manoutchehr. "Dowlatshahi-Qajar (Kadjar)". qajarpages. Archived from the original on 20 November 2013. Retrieved 11 June 2012.
  • Buyers, Christopher. "The Qajar Dynasty: Dowlatshahi genealogy". Roal Ark. Retrieved 12 June 2012.

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ خاندان دولتشاهی موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.