تکواژگونه
تکواژگونه یا آلومورف (به انگلیسی: Allomorph) یک واحد زبانشناختی است و به یکی از چند صورتِ زبان میگویند که نمایندهٔ یک تکواژ باشد. تکواژگونه معمولاً از چند واج تشکیل شدهاست. این مفهوم زمانی اتفاق میافتد که یک واحد معنادار، بدون تغییر در معنا، در تلفظ تغییر کند. از دیدگاه واجشناختی، تکواژگونه در توضیح درک تغییرات در تلفظ برای واجهای خاص کاربرد دارد.
واجگونه در پسوندهای انگلیسی
در زبان انگلیسی واجهای گوناگونی وجود دارد که در تلفظ تغییر میکند اما در معنا بدون تغییر هستند. در زیر مثالهایی مربوط به زمان گذشته و واجهای جمع میباشد. بهطور مثال، واج زمان گذشته در زبان انگلیسی ed است. Ed در واجهای مختلف بسته به محیط آوا شناختی آن ظاهر میگردد و میتواند با جزء قبل از خودش، همگون باشند به خصوص با جزءهایی مانند /d/ و /t/. /ed/یا/Id/ در افعالی که در ریشهٔ آخر آن با alveolar stops (/t/ - /d/) است.
- 'hunted' /hʌntəd/ or 'banded' /bændəd/
/t*/ در افعالی که ریشه آخر آن با واج بی صدا به جز /t/مثل 'fished' /fɪʃt/ /d*/ در افعالی که در ریشه آخر ان با واج صدادار است به جزء/d/ مثل 'buzzed' /bʌzd/ در محدودیتهای بالا به استثناهای هر قاعده توجه کنید. این یک حقیقت رایج دربارهٔ واج است؛ اگر واج بیشترین محدودیت را دارد (مثلاً بعد از alveolar stop)، جزئیترین محدودیت، اولین برابری میباشد که به دست میآید، بنابراین قوانین بالا را میتوان دوباره چنین نوشت.
- /əd/ یا /ɪd/ زمانی که ریشه آخر آن alveolar stop(/t/یا (/d/ است.
- /t/ زمانی که ریشه آخر آن واج بی صدا است.
- /d/ در جاهای دیگر.
قانون این است که واج /t/ در ریشهٔ که آخر آن /t/ باشد نمیتواند بیاید و در مقابل ان اگر ریشه آخرش بی صدا باشد. واج /t/, /ed/ تلفظ میشود. همچنین واج /d/ در ریشهای که آخر آن /d/باشد نمیتواند بیاید زیرا که واج /əd/ در آن اولویت دارد و واج /d/ نمیتواند بعد از ریشهای که آخر آن واج بی صدا است تلفظ شود. زیرا واج /t/ بر آن اولویت دارد.
ساختار زمانهای بیقاعده مثل "broke" یا "was/ were" در محدودیتهای خاص دیده میشوند. (زیرا آنها از نظر آیتمهای واژگانی محدود هستند، مانند فعل break) به صور مثال شما Vāk (voice) را در نظر بگیرید. سه گونهٔ واج در ریشه آن میباشد که علت آن پسوندهایش میباشد. ساختار ریشه آن هم در حالت فاعلی است و هم به صورت جمع که مربوط به ساختار ریشهشناسی واج میباشد. Vāk (voice)* Singular Plural* Nominative* /va:k/ /va:t͡ʃ-as/* Genitive* /va:t͡ʃ-as/ /va:t͡ʃ-a:m/* Instrumental* /va:t͡ʃ-a:/ /va:ɡ-bʱis/* Locative* /va:t͡ʃ-i/ /va:k-ʂi*/
واج/ t͡ʃ / میتواند در ساختار فاعلی آن دیده شود به شرطی که قبل از یک حرف با صدا بیاید. ادغام /e/ و /o/ به /a/ راه حلی است که در حالت فاعلی در ساختار آواشناسی به آن اشاره نشد، همچنین در حالت فاعلی و کلامی آن، به این دلیل که مربوط به پروسهٔ زبان شناختی نمیباشد.
تاریخچه
این اصطلاح، عموماً دارای توصیف ساختارهای آن میباشد. اولین در زبان نوشتاری در سال ۱۹۴۸ توسط نیدا (Nida) در زبان Language XXIV. [۱] به کار گرفته شد.
جستارهای وابسته
- واجهای بیمصرف
- تغییر (در زبان شناختی)
- واجهای مختلف
- تغییر حروف بی صدا
- قانون گراس مان( Grassmann's Law)
منابع
- ^ Oxford English Dictionary Online: Entry 50006103. Accessed: ۲۰۰۶-۰۹-۰۵
- Jeffers, Robert J. and Lehiste, Ilse (1979). Principles and Methods for Historical Linguistics. MIT Press.