تحریم اقتصادی
تحریم فعالیتی یا عملی است که به وسیله یک یا چند بازیگر بینالمللی (مجری تحریم)، علیه یک یا چند کشور دیگر (هدف تحریم)، به منظور مجازات این کشورها، بااهداف محروم ساختن آنها از انجام برخی مبادلات یا وادار ساختن آنها به پذیرش هنجارهایی معین و مهم (از دید مجریان تحریم)، اعمال میشود.[1].[2][3] در اینجا منظور از «مجری تحریم» کشوری (یا گروهی بینالمللی) است که نویسندهٔ یا منتشر کننده سناریوی تحریم باشد، هرچند ممکن است در اعمال محاصره بیش از یک کشور شرکت داشته باشد، و منظور از «هدف» کشور یا کشورهایی است که هدف اصلی تحریم واقع میشوند.[2] تحریمهای اقتصادی میتواند شامل اشکال مختلف موانع تجاری، تعرفهها، محدودیت در معامله باشد.[3]
درحالیکه پیشینه تاریخی اعمال تحریم علیه کشورها را میتوان در قبل از تأسیس سازمان ملل متحد جستجو کرد، ولیکن استفاده از این ابزار غیرقهری به عنوان یکی از تمهیدات فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد برای حفظ صلح و امنیت بینالمللی از ویژگیهای نظام امنیت دسته جمعی ملل متحد است. هدف ماده ۴۱ منشور از اتخاذ اقدامات غیرقهری، اعمال فشار بر دولت ناقض صلح و امنیت بینالمللی برای تغییر رفتار، کاهش توانایی نظامی، سیاسی، اقتصادی، محدودکردن ارتباطات بینالمللی و انزوای آن میباشد. سازمان ملل متحد در طول حیات نزدیک به ۷۵ سال خود، تا قبل از پایان جنگ سرد فقط علیه رودزیای جنوبی در ۱۹۶۶و آفریقای جنوبی در ۱۹۷۷ اعمال تحریم کرد؛ ولیکن در دهه نود و پس از آن بارها و بارها شورای امنیت علیه دولتها با صدور قطعنامه با اشکال و در قالبهای مختلف به این ابزار متوسل شدهاست. سازمانهای منطقه ای نیز در این زمینه از ملل متحد اقتباس کردهاند. همچنین تحریمهای یکجانبه عمدتاً از طرف ایالات متحده آمریکا به ابزاری برای سیاست خارجی آن دولت بدل شدهاست.
انواع تحریم
بهطور کلی تحریم را از سه جنبه طبقهبندی میکنند:
- تقسیمبندی از لحاظ اندازه یا حدود تحریم
- تقسیمبندی از لحاظ تعداد کشورهای فرستنده
- تقسیمبندی از لحاظ اقتصادی یا غیراقتصادی
انواع تحریم از لحاظ اندازه یا حدود تحریم
از لحاظ اندازه یا حدود تحریم، آن را به سه نوع تقسیمبندی میکنند:
- تحریم محدود: تحریمهای مالی، صادراتی، فرهنگی و مسافرتی جزئی، در این طبقه جای دارد. مانند کاهش یا لغو مساعدتهای مالی و اعمال محدودیتهایی بر فروش سلاح و برخی فناوریهای حساس.
- تحریم میانه: تحریمهای مالی و تجاری کلیتر و گستردهتر از حالت قبل را، میانه مینامند.
- تحریم جامع: تحریمهای گسترده مالی و تجاری (مثلاً محاصره علیه عراق و صربستان)، بایکوت جامع است. اگر چه، گاهی ترکیبی از تحریمهای میانه (مثل محدودیتهای صادراتی آمریکا علیه شوروی سابق و اروپای شرقی در طول جنگ سرد) یک تحریم جامع است.
انواع تحریم از لحاظ تعداد کشورهای فرستنده
از لحاظ تعداد کشورهای فرستنده، تحریم را به دو نوع تقسیمبندی میکنند:
- تحریم یکجانبه: تحریمی است که فقط از طرف یک کشور علیه کشور هدف وضع میگردد. از دیدگاه تاریخی، این نوع تحریم دارای پیشینهای ضعیف در دستیابی به اهداف امنیت ملی و دیگر خواستهای سیاست خارجی میباشد.
- تحریم چندجانبه: تحریمی که در اعمال آن بیشتر از یک کشور سهیم است. در مقایسه با تحریم یکجانبه، تحریم چندجانبه، بار مالی و تجاری شدیدی را به کشور هدف برای تغییر سیاست مورد اعتراض وارد میسازد. چراکه کشور هدف امکان یافتن جانشین برای کمکردن زیان اقتصادی را ندارد. همچنین بخش بزرگی از تولید ناخالص ملی این کشور به واسطهٔ نیاز به مراودات تجاری و سرمایهگذاری بینالمللی تحت تأثیر تحریم واقع خواهد شد.
انواع تحریم از لحاظ اقتصادی یا غیراقتصادی
- تحریم غیراقتصادی: این نوع تحریم بر مبنای بیتوجهی به اعتبار و حق کشور هدف در صحنهٔ بینالمللی میباشد.
- تحریم اقتصادی: هر قیدی که به وسیله کشور فرستنده بر تجارت و سرمایهگذاری بینالمللی کشور هدف، در راستای وادار ساختن تغییر سیاستی وضع شود، تحریم اقتصادی نام دارد.
جستارهای وابسته
منابع
- طبق تعریف گالتانگ از «تحریم» در سال ۱۹۷۶.
- «تحریم اقتصادی». خودنویس. دریافتشده در ۲۷ بهمن ۱۳۸۸.
- Haidar, J.I. , 2015."Sanctions and Exports Deflection: Evidence from Iran," Paris School of Economics, University of Paris 1 Pantheon Sorbonne, Mimeo
- «تحریم اقتصادی». خودنویس. دریافتشده در ۲۷ بهمن ۱۳۸۸.