بهارستان (کتاب)

بهارستان یا روضة الاخیار و تحفة الابرار کتابی منثور (به زبان بیان عادی، و نه شعر و نظم)، اما آمیخته به نظم و شعر، از عبدالرحمن جامی است که بخش‌هایی از آن را به پیروی و تقلید از گلستان سعدی نگاشته است. این کتاب، دارای هشت بخش یا فصل با نام روضه، یک مقدمه و یک خاتمه است. جامی، دوستدار سعدی بود و این، او را بر آن داشت تا در نگارش بهارستان، از سعدی تأثیر پذیرد. در آغاز کتاب، جامی می‌گوید که از آنجا که فرزندش، مشغول آموختن و تحصیل است؛ او این کتاب را برای وی به شیوه، سبک و سیاق سعدی می‌نگارد. در مقایسه با گلستان سعدی، بهارستان دارای نظم و شعر بیشتری است.

هشت روضهٔ بهارستان جامی در معانی و موضوعات گوناگون هستند:

• روضه اول: در ذکر مشایخ صوفیه و اسرار احوال آنان
• روضه دوم: متضمن حِکَم و مواعظ و حکایت، مناسب مقام
• روضه سوم: دربارهٔ اسرار حکومت و حکایات شاهان
• روضه چهارم: دربارهٔ بخشش و بخشندگان
• روضه پنجم: در تقریر حال عشق و عاشقان
• روضه ششم: حاوی مطایبات و لطایف و ظرایف
• روضه هفتم: در شعر و بیان حال شاعران
• روضه هشتم: در حکایتی چند از زبان احوال جانوران

بهارستان نیز همچون گلستان سعدی، مشتمل بر نکات، مطالب و توصیه‌های اخلاقی و دستورها و نصایحی دربارهٔ زندگی است و در جای مناسب، حسب معنا و محتوا، از شعر و نظم در آن استفاده گردیده است. در بهارستان جامی، کمتر از گلستان سعدی، از شعر استفاده شده است. شمار اشعار در بهارستان ۴۶۹ بیت است که ۱۶ بیت آن به عربی و همهٔ ابیات، به جز ۱۳۶ بیت در روضهٔ هفتم که شرح احوال یا زندگینامهٔ شاعران است، سرودهٔ خودِ جامی است. او در اینباره می‌سراید:

کتاب بهارستان، دارای نثری ساده و مسجع است. جامی در تألیف بهارستان، از آیات قرآن، احادیث و روایات مذهبی نیز به شیوهٔ استفاده از آرایهٔ تضمین بهره برده است.

نسخه‌های کتاب بهارستان جامی، کم‌یاب نیست و این کتاب، بارها به چاپ رسیده است. یکی از چاپ‌های مشهور این اثر، نسخهٔ چاپ شهر وین است که در سال ۱۸۴۶ میلادی انتشار یافته و در تهران نیز، در سال ۱۳۴۰ هجری شمسی، از روی آن به شیوهٔ چاپ عکسی افستی رونوشت‌برداری به عمل آمده است.