اودا نوبوناگا

در این نقشه متعلق به سال ۱۵۴۸، ولایت اُواری با رنگ صورتی و ولایت مینو (منطقه متعلق به خاندان سایتو) با رنگ قرمز نشان داده شده‌است. در این سال یک قرارداد سیاسی بین دو خاندان اودا و سایتو بسته شد.

در سال ۱۵۴۸ بدنبال بسته شدن یک قرارداد سیاسی مابین پدرش و دایمیوی ولایت مینو بنام سایتو دوسان، با نوهیمه سومین دختر دایمیوی مینو ازدواج کرد اما از این ازدواج هیچ فرزندی حاصل نشد.[11]

در ۱۵۵۵ نوبوناگا با اودا نوبوتومو ارباب و صاحب قلعه کیوسو درگیر شد. نوبوتومو بعد از مرگ پدر نوبوناگا به دو قلعهٔ متعلق به نوبوناگا حمله و این دو قلعه را تصاحب کرده بود. پاسخ نوبوناگا به این حمله به نبرد کایاتزو انجامید و سرانجام نوبوناگا توانست وی را شکست دهد و خود ارباب قلعه کیوسو شود. به این ترتیب نوبوناگا فرمانروایی چهار بخش پایین ولایت اُواری را به دست آورد.[15]

در ۱۵۵۶ بر سر جانشینی پدر، برادر تنی نوبوناگا به نام اودا نوبویوکی با حمایت شیباتا کاتسوایه و هایاشی هیده‌سادا در برابر نوبوناگا شورش کرد. این شورش منجر به نبرد اینو شد و شورشیان در برابر نوبوناگا شکست خوردند، اما پس از مداخلهٔ مادر نوبوناگا (تسوچیدا گوزن)، شورشیان عفو شدند. با این حال، نوبویوکی در ۱۵۵۷ دوباره قصد شورش کرد. نوبوناگا از این توطئه توسط شیباتا کاتسوایه مطلع شد. او به‌دروغ خود را به بیماری زد. سپس هنگامی که برادرش در قلعه کیوسو به عیادت وی آمد، او را به قتل رساند.[16]

قلعه کیوسو

در ۱۵۵۶ سایتو دوسان، پدرزن نوبوناگا، در نبرد ناگارا-گاوا در مقابل پسرش سایتو یوشیتاتسو قرار گرفت و در این جنگ کشته شد. سایتو دوسان قبل از مرگ، دامادش نوبوناگا را وارث خود قرار داد. در این زمان اودا نوبوکاتا، معاون فرماندار چهار بخش بالایی ولایت اُواری و ارباب قلعه ایواکورا، با سایتو یوشیتاتسو، برادرزن نوبوناگا و حکمران جدید ولایت مینو، متحد شد و بدین ترتیب رابطهٔ وی با نوبوناگا به دشمنی گرایید. در ۱۵۵۸ نوبوناگا در نبرد اوکینو با نوبوکاتا درگیر شد و توانست وی را شکست دهد. سال بعد نیروهای نوبوناگا قلعه ایواکورا، متعلق به نوبوکاتا، را چندین ماه محاصره کردند که در نتیجهٔ آن، نوبوکاتا مجبور به تسلیم شد. نوبوناگا با شکست وی توانست تمام ولایت اُواری را تحت تسلط خود درآورد.[17]

نوبوناگا در ۱۵۶۰ طی نبرد اوکه‌هازاما، حملهٔ ایماگاوا یوشیموتو را دفع کرد و او را شکست داد. نوبوناگا با این پیروزی ناگهان در سراسر ژاپن به شهرت رسید. پیروزی او از این جهت غیرمنتظره بود که ایماگاوا یوشیموتو دایمیوی بزرگی بود که بر ولایت‌های سوروگا، توتومی و میکاوا فرمان می‌راند، اما منطقهٔ زیر سلطهٔ نوبوناگا تنها ولایت اُواری بود.[18] پس از مرگ یوشیموتو پسرش جانشین وی شد، اما وی توانایی‌های پدرش را نداشت. تاکدا شینگن، رهبر خاندان تاکدا، و توکوگاوا ایه‌یاسو که فرصت را مناسب دیدند، پیمان اتحادی بستند با این هدف که قلمرو ایماگاوا را تسخیر و بین خودشان تقسیم کنند. نیروهای ایه‌یاسو ولایت توتومی را تصرف کردند. این درحالی بود که نیروهای شینگن پیش از آن ولایت سوروگا (که شامل پایتخت ایماگاوا یعنی سونپو بود) را اشغال کرده بودند.[19]

در سال ۱۵۶۲ نوبوناگا در محل اقامتش در قلعه کیوسو قرارداد وحدتی به نام «اتحاد کیوسو» با توکوگاوا ایه‌یاسو امضا کرد. همچنین برای تحکیم اتحاد سیاسی بین دو خاندان، قرار ازدواج پسر ارشد ایه‌یاسو، نوبویاسو با دختر نوبوناگا، توکوهیمه در حالی که هر دو خردسال بودند، گذاشته شد.[20] در این زمان نوبوناگا که خود را برای حمله به ولایت مینو آماده می‌کرد لازم دید برای پیشگیری حمله از نواحی شمال شرقی اُورای با تاکدا شینگن، دایمیوی پرقدرت ولایت کای، متحد شود. در جهت تحکیم این اتحاد دختر خواهر نوبوناگا ریوشو این به عنوان همسر اصلی پسر شینگن، تاکدا کاتسویوری، عروس خاندان تاکدا شد. همچنین ششمین دختر شینگن به نام ماتسوهیمه (۷ ساله) نیز به نامزدی پسر ارشد نوبوناگا، اودا نوبوتادا (۱۱ ساله)، درآمد اما قرار بر آن شد دختر شینگن تا رسیدن به سن بلوغ در خاندان تاکدا باقی بماند.[21][یادداشت 4]

در ۱۵۶۱ سایتو یوشیتاتسو (رهبر خاندان سایتو و برادرزن نوبوناگا) درگذشت و پسرش سایتو تاتسواوکی جانشین وی شد. پس از آنکه نوبوناگا و توکوگاوا ایه‌یاسو توانستند خاندان ایماگاوا را شکست دهند، نوبوناگا در موقعیت امن‌تر و قوی‌تری قرار گرفت و تمرکز خود را به همسایه شمالی‌اش ولایت مینو معطوف کرد. نوبوناگا بهانهٔ حمله را انتقام قتل پدرزنش از نوه و وارثِ قاتل او اعلام کرد و به ولایت مینو حمله کرد. در ۱۵۶۷ نیروهای نوبوناگا به هدف نابودی سایتو تاتسواوکی به محاصره قلعه اینابایاما دست زدند که در نهایت موجب سقوط قلعه و تصرف ولایت مینو شد. بدین ترتیب نوبوناگا به دایمیوی دو ولایت اُواری و مینو تبدیل شد.[22]

در کیوتو قدرت اصلی در دست خاندان میوشی و رهبر آن میوشی ناگایوشی از اهالی ولایت آوا بود. وی به هدف متحد کردن ژاپن رژیمی را به وجود آورده بود که بعدها نوبوناگا با متحد کردن ولایت‌های مختلف توانست آن را توسعه دهد. ناگایوشی به قدری قدرت گرفته بود که توانست ۱۰ ولایت را تصرف کند و اکثر این ولایت‌ها در اطراف پایتخت قرار داشتند. این در حالی بود که دایمیوی پرقدرتی مانند تاکدا شینگن در همان زمان تنها صاحب دو ولایت بود. ناگایوشی توانسته بود شوگون سیزدهم آشیکاگا یوشی‌ترو را دست‌نشاندهٔ خود کند. پس از مرگ ناگایوشی در سال ۱۵۶۴، خاندان میوشی رهبری میوشی یوشیتسوگو پسرخواندهٔ وی را پذیرفت. با این حال، از آنجا که یوشیتسوگو جوان بود، امور خاندان، توسط سه نفر که به سه ژنرال میوشی شهرت دارند، اداره می‌شد.[23]

شوگون سیزدهم، آشیکاگا یوشی‌ترو، که آلت دست میوشی ناگایوشی شده بود پس از مرگ وی فرصت را مناسب دید و به تقویت قدرت شوگون‌سالاری پرداخت. وی با تاکدا شینگن، اوئسوگی کنشین و آساکورا یوشی‌کاگه و سایر دایمیوها به‌طور پنهانی تماس برقرار کرد و از آن‌ها خواست که به پایتخت بیایند. سه ژنرال میوشی و ملازم پرقدرت خاندان میوشی ماتسوناگا هیساهیده چنین اقداماتی را خطرناک یافتند و در روز ۱۹ مه ۱۵۶۵ کودتایی را ترتیب داده و یوشی‌ترو را در محل اقامتش به قتل رساندند. سه سال بعد از این واقعه در سال ۱۵۶۸ خاندان میوشی پسرعموی شوگون سیزدهم به نام آشیکاگا یوشی‌هیده را به عنوان شوگون چهاردهم به منصب رساندند.[24]

در ۱۵۶۸ میلادی، برادر کوچکتر شوگون سیزدهم، آشی‌کاگا یوشی‌آکی پس از آنکه درخواست کمکش توسط دیگر دایمیوها رد شد، از نوبوناگا درخواست کرد که به کیوتو لشکرکشی کند. یوشی‌آکی می‌خواست که انتقام خون برادرش را از قاتلان وی و همچنین شوگون چهاردهم آشی‌کاگا یوشی‌هیده بگیرد. نوبوناگا توافق کرد که یوشی‌آکی را به عنوان شوگون جدید منصوب کند تا بتواند از این فرصت برای ورود به کیوتو، استفاده کند.[25]

نوبوناگا به کیوتو رسید و خاندان میوشی را از آن شهر اخراج کرد. وی یوشی‌آکی را به عنوان شوگون پانزدهم به منصب رساند. نوبوناگا منصب معاون شوگون (کانری) را که از طرف شوگون پانزدهم به وی پیشنهاد شده بود نپذیرفت و پس از مدتی شروع به محدود کردن قدرت شوگون کرد. نوبوناگا در آغاز سال ۱۵۷۰ فرمانی با ۵ ماده به شوگون نوشت که اعمال شوگون را تحت کنترل نوبوناگا درمی‌آورد.[26]

مناطق قهوه‌ای رنگ مناطق محاصره‌کنندگان و مناطق قرمز رنگ متحدان نوبوناگا را در سال ۱۵۷۰ میلادی و در طی اولین محاصره نشان می‌دهد.

در آوریل ۱۵۷۰ نوبوناگا از تمامی دایمیوهای اطراف پایتخت درخواست کرد که به منظور ادای احترام به امپراتور و شوگون در پایتخت حضور یابند. در واقع نوبوناگا به این بهانه می‌خواست دریابد که چه کسانی از امر وی سرپیچی می‌کنند و بدین وسیله دوست را از دشمن تفکیک دهد. تنها کسی که به دعوت وی پاسخ نداد آساکورا یوشی‌کاگه دایمیوی ولایت اچیزن بود. خاندان آساکورا همواره با خاندان آشیکاگا روابط دوستانه‌ای داشتند و شوگون قبل از اینکه از نوبوناگا درخواست لشکرکشی به پایتخت کند از آساکورا یوشی‌کاگه درخواست کمک کرده بود، اما یوشی‌کاگه به علت درگیری در جنگ‌های داخلی فرصت یاری رساندن به شوگون را نداشت. نوبوناگا نگران بود که یوشی‌کاگه با شوگون جدید متحد شده و علیه وی اقدام کنند؛ به همین جهت به‌سرعت حمله به قلمرو خاندان آساکورا در ولایت اچیزن را آغاز کرد. در این حمله سپاه توکوگاوا ایه‌یاسو نیز با سپاه وی همراه بود. اودا توانست یکی از قلعه‌های مهم خاندان آساکورا را متصرف شود.[27]

مسیری که او انتخاب کرده بود از قلمروی خاندان آزای، ولایت اومی، می‌گذشت. سپس نوبوناگا به قصد تصرف قلعه اصلی این خاندان، قلعه ایچیجودانی، سپاهش را به حرکت درآورد. نوبوناگا خواهرش اوایچی را به عقد آزای ناگاماسا (دایمیوی ولایت اومی) درآورده و با این ولایت روابط سیاسی برقرار کرده بود. از طرف دیگر خاندان آزای با خاندان آساکورا از قدیم روابط گرمی داشتند و هم‌پیمان بودند.[28] در حین حرکت به اطلاع نوبوناگا رساندند که آزای ناگاماسا به وی خیانت کرده و به یاری خاندان آساکورا شتافته و سپاهش را به قصد حمله به نوبوناگا به حرکت درآورده است. از سوی دیگر یک سپاه نیز حمله به سپاه نوبوناگا را آغاز کرد. بدین صورت نوبوناگا از طرف غرب و شرق و جنوب مورد محاصره قرار گرفت (در سمت شمال وی دریا بود). در این هنگام نوبوناگا که نگران شکست و عواقب آن ازجمله سقوط پایتخت به دست سپاه مشترک آزای–آساکورا بود، دست به اقدام عجیبی زد. او خود به همراه چند سپاهی دیگر از منطقه به‌طور پنهانی عقب‌نشینی کرد و ژنرال ارشدش تویوتومی هیده‌یوشی و متحدش توکوگاوا ایه‌یاسو را در منطقه باقی گذاشت. پس از آن خود را به پایتخت رسانده و به تجدید قوا و جمع‌آوری سپاه پرداخت.[29]

در هنگامی که نوبوناگا در حال تجهیز قوا برای حمله مجدد بود، در ۲ ژوئیه سال ۱۵۷۰ میلادی روز نوزدهم در حال حرکت در جاده، از فاصله تقریباً ۲۰ متری شخصی بنام سوگیتانی زنجوبو با تفنگ دو تیر به سمت وی شلیک کرد که بر اثر آن نوبوناگا تنها یک خراش سطحی برداشت. سوگیتانی زنجوبو سپس بلافاصله از محل گریخت. این حادثه به عنوان اولین اقدام برای ترور یک شخصیت سیاسی توسط تفنگ در تاریخ ژاپن شناخته می‌شود.[30]

در سال ۱۵۷۰ نوبوناگا به قصد نبرد با خاندان آزای حرکت کرد. سپاه مشترک اودا–توکوگاوا توانست در نبرد آنه‌گاوا سپاه مشترک آزای–آساکورا را سخت شکست دهد و قلعهٔ اصلی خاندان آزای به نام قلعه اودانی را محاصره کند. طی این محاصره نوبوناگا مجبور شد محاصره را رها کند تا بتواند برای جنگ با باقیماندهٔ خاندان میوشی به سمت ولایت ستسو حرکت کند.[31] سه ژنرال میوشی سپاه بزرگی فراهم کرده و دو قلعه در نزدیکی معبد هونگان ساخته بودند.[32] این درگیری به نبرد قلعه نودا . قلعه فوکوشیما شهرت دارد که با شکست نوبوناگا پایان یافت.[33]

وقتی نوبوناگا درگیر نبرد قلعه نودا . قلعه فوکوشیما بود، سپاه خاندان آساکورا به همراه بخشی از سپاه خاندان آزای در ۱۶ سپتامبر ۱۵۷۰ به قلعه‌ای که نوبوناگا در غرب دریاچه بیوا ساخته بود، حمله بردند. این قلعه توسط موری یوشی‌ناری، ژنرال ارشد نوبوناگا، و اودا نوبوهارو، برادر نوبوناگا، محافظت می‌شد. قلعه سقوط کرد و مدافعانش از جمله برادر و ژنرال ارشد نوبوناگا همگی کشته شدند. نوبوناگا با شنیدن این خبر به سمت منطقه حرکت کرد. سپاه آساکورا–آزای از محل گریختند و خود را به پایین کوه هیئی رساندند. در بالای این کوه معبد انریاکو قرار داشت که منطقه‌ای مقدس به‌شمار می‌آمد. کوه هیئی توسط راهبان مسلح و قدرتمندی که سوهی نامیده می‌شدند، محافظت می‌شد. بدین ترتیب سپاه آساکورا–آزای خود را در پناه سوهی‌ها قرار دادند. نوبوناگا به رهبران معابد کوه هیئی پیغام داد که «یا از من طرفداری کنید یا میانه را برگزینید. در غیر اینصورت کوه را به آتش می‌کشم.» اقامت سپاه ۳۰٬۰۰۰ نفری آساکورا–آزای در کوه هیئی ۲ ماه ادامه داشت. در ۲۱ دسامبر برادر دیگر نوبوناگا به نام اودا نوبواوکی توسط شورشیان بودایی ناگاشیما کشته شد، و نوبوناگا خود را ملزم یافت که با این شورشیان نیز بجنگد. از طرف دیگر زمستان نزدیک و تهیه غذا برای ۳۰٬۰۰۰ نفر سپاه آساکورا–آزای در طولانی مدت دشوار بود. بارش برف بازگشت سپاهیان به ولایتشان را بسیار دشوار می‌کرد. از این رو آساکورا یوشی‌کاگه که از نابودی کامل سپاهش بیم داشت، با بارش اولین برف در ۱۴ دسامبر از امپراتور اوگیماچی (۱۵۱۷–۱۵۸۶) درخواست کرد که واسطهٔ صلح بین وی و نوبوناگا شود. در این زمان نوبوناگا نیز صلح را به صلاح خود می‌دید. بعد از قرارداد صلح سپاه آساکورا کوه هیئی را ترک کرد و به ولایت خود بازگشت.[34]

آشی‌کاگا یوشی‌آکی خوش نداشت دست‌نشانده نوبوناگا باشد. او مخفیانه با دایمیوهای مناطق مختلف در ارتباط بود تا بتواند اتحادی علیه نوبوناگا تشکیل دهد. گروه‌هایی که به دعوت شوگون برای نابودی نوبوناگا پاسخ دادند و برای دومین محاصره علیه نوبوناگا آماده شدند، عبارت بودند از: رهبران پرقدرت مذهبی مانند رهبران فرقه تندای مستقر در معبد انریاکو در کوه هیئی، رهبر فرقه هونگانجی (یکی از فرقه‌های شین بودیسم)، سه ژنرال میوشی، روکاکو یوشی‌کاتا، خاندان آساکورا و خاندان هم‌پیمانش خاندان آزای، و نیز ماتسوناگا هیساهیده که مدتی به خدمت نوبوناگا درآمده بود.[35]

در آن زمان مقدس‌ترین معبد فرقه تندای، معبد انریاکو، در کوه هیئی واقع شده بود. معبد انریاکو شامل معابد فرعی متعدد دیگری نیز در این کوه می‌شد. معبد انریاکو با جمع‌آوری مالیات‌های مخصوص طی قرن‌ها ثروت عظیمی اندوخته بود. در دوره هی‌آن (۷۹۴–۱۱۸۵) جهت محافظت از دارایی‌های معابد بودایی، تجهیز نظامی و به‌کارگیری راهبان مسلح آغاز شد. این راهبان جنگجو سوهی نامیده می‌شدند و در طی قرن‌ها به‌تدریج چنان قدرتی یافته بودند که نه تنها مردم عادی و سامورایی‌ها بلکه امپراتور نیز از قدرت آنان در هراس بود. از اواسط قرن پانزدهم درگیری بین راهبان جنگجوی فرقه‌های بودایی ژاپن شدت گرفت و این درگیری‌های فرقه‌ای به‌طور روزافزونی کشته برجا می‌گذاشت. همچنین طرز زندگی راهبان بودایی به راه فساد و سقوط افتاده بود.[36] لوئیس فرویس میسیونر مسیحی در کتاب مقایسه فرهنگ ژاپن و اروپا راهبان بودایی آن زمان را چنین توصیف می‌کند:

راهبان بودایی ژاپن به هر طریقی به کسب مال دست می‌زنند. جنگیدن را به عنوان شغل می‌دانند و برای جنگیدن استخدام شده‌اند. یک ورقه کاغذ را به عنوان بلاگردان به مردم می‌فروشند. با آنکه از آنان انتظار می‌رود دست به کشتن موجودات زنده نزنند، به راحتی این گناه را مرتکب می‌شوند و زندگی‌شان با تباهی می‌گذرد. زنان آنان را احاطه کرده‌اند و صومعه آنان به فاحشه‌خانه تبدیل شده‌است.[37]

نوبوناگا پس از ورود به پایتخت فرمانی صادر کرد که از آن پس هر زمینی که معابد از طریق جنگ یا راه‌های غیرقانونی متصرف شوند، توسط فرمانداران مصادره خواهد شد. آساکورا یوشیکاگه (دایمیوی ولایت اچیزن) زمینی‌هایی در ولایت مینو را از طرف خود به معبد انریاکو اهدا کرده بود. این در حالی بود که نوبوناگا یکسال قبل ولایت مینو را تصرف کرده بود و مالکیت این زمین‌ها را حق خود می‌دانست. بنابراین دستور مصادره این زمین‌ها را صادر کرد. معبد انریاکو بخاطر مصادرهٔ این زمین‌ها به دربار شکایت کرد، اما راه بجایی نبرد. پس از آن معبد انریاکو با آساکورا یوشی‌کاگه و شوگون پانزدهم جهت همکاری برای نابودی نوبوناگا به‌طور پنهانی ارتباط برقرار کرد.[38]

از آغاز سال ۱۵۷۱ نوبوناگا حمله به جبههٔ مشترکی که ضد او تشکیل شده بود را آغاز کرد. در ۲۹ سپتامبر دستور آتش زدن کوه هیئی را صادر کرد. در حمله سپاه نوبوناگا هر چه معبد در پایین این کوه قرار داشت سوزانده شد و حدود ۳۰۰۰–۴۰۰۰ نفر از راهبان و ساکنان این کوه از زن و مرد سربریده شدند.[39]

شینچو کوکی که توسط ملازم نوبوناگا نوشته شده‌است، معتبرترین منبع در مورد حوادث مربوط به نوبوناگا به‌شمار می‌آید. در شینچو کوکی و بسیاری از منابع دست اول آمده‌است که تمامی کوه هیئی و معابد آن توسط نوبوناگا به آتش کشیده شد، اما برخلاف این ادعا در تحقیقات باستان‌شناسی سال‌های اخیر اثری از خاک سوخته در بسیاری از مناطق این کوه به دست نیامده است. باستان‌شناسان معتقدند منابع تاریخی در نقل این واقعه بزرگ‌نمایی کرده‌اند و احتمال می‌دهند که نوبوناگا با مبالغه در ابعاد این واقعه قصد دادن اخطار و ترساندن دیگر دشمنانش را داشته‌است.[40]

نوبوناگا در ۳۰ ژوئیه ۱۵۷۳ قلعه اودانی متعلق به آزای ناگاماسا را محاصره کرد. این محاصره به شکست ناگاماسا، شوهر خواهر نوبوناگا منجر شد. ناگاماسا هاراکیری کرد و پسر ارشدش مانپوکومارو اعدام شد اما سه فرزند دخترش (یودو دونو، اوهاتسو، اوایو) و نیز همسرش اوایچی در پناه نوبوناگا قرار گرفتند.[41]

پس از محاصره اودانی که به نابودی خاندان آزای منجر شد، در ۱۶ سپتامبر ۱۵۷۳ قلعه ایچیجودانی، متعلق به آساکورا یوشیکاگه، مورد حمله سپاه نوبوناگا قرار گرفت. یوشیکاگه در این محاصره از نوبوناگا شکست خورد و مجبور به هاراکیری شد.[42]

در ۱۵۶۸ سر تقسیم قدرت در ولایت‌های تازه متصرف‌شدهٔ توتومی و سوروگا مابین شینگن و ایه‌یاسو و نوبوناگا اختلاف بروز کرد، و رابطه شینگن با این دو رو به تیرگی گذاشت. درگیری نوبوناگا با بوداییان و واقعهٔ آتش زدن کوه هیئی موجب خشم تاکدا شینگن شد که یک بودایی مؤمن بود. در نتیجه شینگن نیز آماده حمله به نوبوناگا و متحدش ایه‌یاسو شد. شینگن اتحاد با نوبوناگا را فسخ کرد و با خاندان هوجو دوباره متحد شد. بدین ترتیب تنها یک متحد یعنی ایه‌یاسو برای نوبونوگا باقی مانده بود و تمامی ولایت‌های اطراف به صف دشمنان وی پیوستند. در ۱۵۷۲ نوبوناگا با خاندان اوئسوگی که در حال جنگ با شینگن بود، پیمان اتحاد بست.[43]

در اکتبر ۱۵۷۱، تاکدا شینگن که حالا متحد خاندان هوجو شده بود، تصمیم گرفت به پایتخت، مقر نوبوناگا، حمله کند. برای این حمله نخست لازم بود از قلمروی ایه‌یاسو بگذرد.[44] به همین جهت شینگن به قلمروی ایه‌یاسو در ولایت توتومی حمله برد. ایه‌یاسو از نوبوناگا درخواست کمک کرد و او نیز ۳۰۰۰ سرباز برایش فرستاد. در اوایل ۱۵۷۳ نبرد میکاتاگاهارا میان دو ارتش درگرفت و ارتش تاکدا تحت رهبری زیرکانه شینگن، نیروهای ایه‌یاسو را در هم کوبید. این بزرگترین شکست جنگی در زندگی ایه‌یاسو بود. مدت کوتاهی پس از این نبرد، شینگن در ۱۳ مه ۱۵۷۳ به سبب بیماری درگذشت و نیروهایش مجبور به عقب‌نشینی شدند. پس از او پسرش تاکدا کاتسویوری که نسبت به پدرش از توانایی‌هایی کمتری برخوردار بود، به ریاست خاندان رسید.[45]

احتمالاً در نیمه دوم سال ۱۵۷۳ نوبوناگا متوجه شد که سرنخ حلقه محاصره‌ای که جهت نابودی وی ایجاد شده‌است در دست شوگون پانزدهم آشیکاگا یوشی‌آکی قرار دارد. در همان سال نوبوناگا یک بیانیه بازجویی حاوی ۱۷ ماده به شوگون فرستاد. شوگون این موضوع را به اطلاع پشتیبانان خود یعنی تاکدا شینگن، آساکورا یوشیکاگه، رهبر معبد هونگان و دیگر متحدان خویش رساند. پاسخ آنان این بود که نوبوناگا بدون تردید سرنگون خواهد شد. با این اطمینان وی اعتنایی به تهدید و بیانیه بازجویی نوبوناگا نکرد.[46] مرگ شینگن در ۱۳ مه ۱۵۷۳ برای نوبوناگا فرصت مناسبی فراهم آورد تا روی شکست آشیکاگا یوشی‌آکی تمرکز کند که خصومتش نسبت به او را آشکارا اعلام کرده بود. در بهار ۱۵۷۳ نوبوناگا به کیوتو حمله کرد و بخشی از شهر را به آتش کشید. سپس در نبرد قلعه ماکی‌شیما و محاصره قلعه‌ای که یوشی‌آکی در آن پناه گرفته بود توانست وی را وادار به تسلیم کند و به تبعید بفرستد. بدین ترتیب بعد از حدود ۲۴۰ سال حکمرانی شوگون‌سالاری آشی‌کاگا پایان یافت. یوشی‌آکی بعد از مدتی به قلمروی خاندان موری وارد شد و در پناه این خاندان قرار گرفت.[47]

در سال ۱۵۷۰ کننیو، رهبر فرقه هونگانجی، فرمان شورش عمومی ضد نوبوناگا را به تمام پیروانش صادر کرد. منطقه ناگاشیما در دوره سنگوکو در مرز اُواری و ولایت ایسه قرار داشت. در این منطقه فرقه هونگانجی (شین بودیسم) قدرت بسیاری داشت. این منطقه حتی زمانی که نوبوناگا بر تمام ولایت اُواری تسلط پیدا کرده بود، همچنان مستقل باقی مانده بود. محاصره‌های ناگاشیما شامل سه محاصره جداگانه می‌شود که در سال ۱۵۷۱، ۱۵۷۳ و ۱۵۷۴ انجام شدند. بار نخست و بار دوم محاصره با شکست نوبوناگا پایان یافت. در سال ۱۵۷۴ نوبوناگا از تمامی قلعه‌های خود سرباز جمع‌آوری کرد و در ماه اوت از راه زمین و دریا به ناگاشیما حمله‌ور شد. قلعه‌ها و باروهای ناگاشیما یکی پس از دیگری سقوط کردند، شورشیان فرار کردند و در پنج قلعه ناگاشیما، ساساباشی، اوتوری‌ایه، یاچوشیما، ناکائه که هنوز باقی مانده بودند پناه گرفتند. نوبوناگا قلعه‌ها را محاصره کرد. دو قلعه ساساباشی و اوتوری‌ایه با توپ مورد حمله قرار گرفت و سقوط کرد. در ۱۳ اکتبر ۱۵۷۴ ساکنان قلعه ناگاشیما که دیگر ذخیره آب و غذایشان تمام شده بود، تسلیم شدند و قصد کردند بر کشتی سوار شوند، اما نوبوناگا آنان را نبخشید و با تفنگ به آنان حمله کرد. بسیاری از سران شورشیان نیز در این حمله کشته شدند. رفتار نوبوناگا خشم تسلیم‌شدگان را به‌شدت برانگیخت؛ حدود ۸۰۰ نفر برهنه شده و با شمشیر به نیروی نوبوناگا حمله کردند. طی این حمله حدود ۷۰۰–۸۰۰ نفر از نیروهای نوبوناگا و تعدادی بسیاری از اعضای خانواده وی از جمله دو برادرش اودا نوبوهیرو و اودا هیده‌ناری، عمویش اودا نوبوتسوگو، و شوهرخواهرش ساجی نوبوکاتا کشته شدند. شورشیان که توانسته بودند حلقه محاصره را در هم بشکنند، به سمت اوساکا گریختند. نوبوناگا پس از آن دو قلعه باقیماندهٔ یاچوشیما و ناکائه را محاصره کرد و آن‌ها را به آتش کشید. در این حمله ۲۰٬۰۰۰ نفر مرد و زنی که داخل قلعه‌ها بودند در آتش سوختند. همان روز نوبوناگا به قلعهٔ خود بازگشت و قلعه ناگاشیما را به ژنرالش بخشید.[48]

نوبوناگا پس از نابودی آساکورا یوشیکاگه، ولایت اچیزن را به قلمروی خود زمینه کرد؛ و مقام معاون فرمانداری این ولایت را به ملازم قبلی خاندان آساکورا سپرد. اما رفتار وی با اهالی خشونت‌آمیز بود و در سال ۱۵۷۴ به شورش مردم منجر شد. این شورش اچیزن ایکو-ایکی نامیده می‌شود. پس از مدتی شورشیان توانستند کنترل ولایت اچیزن را در دست خود بگیرند. به این ترتیب نوبوناگا دید که ولایت اچیزن را که با زحمت و پیروزی در نبرد و نابودی خاندان آساکورا به دست آورده به دست شورشیان بودایی این ولایت افتاده‌است. پس از شنیدن این خبر، کننیو رهبر فرقه هونگانجی، به قصد حمایت از این شورش، فرستاده خود را فرمانداری ولایت اچیزن منصوب کرد. از این به بعد رابطهٔ نوبوناگا با کننیو به‌طور آشکار خصمانه شد. در سال ۱۵۷۵ نوبوناگا به سوی ولایت اچیزن لشکرکشی خود را آغاز کرد. از طرفی دیگر در ولایت اچیزن به علت مالیات کلانی که فرستاده کننیو و فرماندار ولایت بر مردم بسته بود، مردم این بار علیه فرماندار شورش کرده بودند و دو دستگی در بین شورشیان این ولایت به وجود آمده بود. به علت همین آشوب بود که سپاه نوبوناگا توانست به آسانی کنترل این ولایت را به دست بگیرد.[49]

در ۱۵۷۶ شوگون آشیکاگا یوشی‌آکی که توسط نوبوناگا از قدرت کنار گذاشته شده بود با برقراری ارتباط با خاندان موری دوباره ضد نوبوناگا قیام کرد.[50]

در ۱۵۷۵ پسر و جانشین شینگن، تاکدا کاتسویوری با حدود ۱۵٬۰۰۰ سرباز، قلعه ناگاشینو متعلق به خاندان توکوگاوا را طی نبرد ناگاشینو محاصره کرد. با اتمام مواد غذایی در داخل قلعه، ایه‌یاسو بالاخره از نوبوناگا تقاضای کمک کرد. نوبوناگا با سپاه بزرگی به یاری او شتافت و در دشت نزدیک به قلعهٔ ناگاشینو چندین حصار چوبی برافراشت. سپس به سربازانش دستور داد به نیروهای کاتسویوری که قلعه را تحت محاصره داشتند، حمله کرده، ولی بدون درگیرشدن به سوی دشت عقب‌نشینی کنند و در پشت حصارها جای بگیرند. وقتی سربازان کاتسویوری به تعقیب سربازان نوبوناگا برآمدند، نیروهای پشت حصار با تفنگ به آنان تیراندازی کردند و تلفات بسیار سنگینی به سپاه کاتسویوری وارد کردند. در این حمله تنها ۳۰۰۰ نفر از سپاه کاتسویوری زنده ماندند. تاکدا کاتسویوری از این نبرد جان سالم به‌دربرد و به سمت ولایت کای عقب‌نشینی کرد. پس از این نبرد بود که اهمیت به‌کارگیری تفنگ به عنوان یک سلاح جدید مشخص شد.[51]

قلعه آزوچی بازسازی شده در دهکده فرهنگی آزوچی مومویامای ایسه

در ۱۵۷۶ نوبوناگا ساخت قلعه آزوچی را در کناره دریاچه بیوا آغاز کرد. قلعه از بیرون ۵ طبقه دیده می‌شد، اما در واقع ۶ طبقه بالای سطح زمین داشت و یک طبقه هم زیر زمین. به این ترتیب آزوچی قلعه‌ای ۷ طبقه محسوب می‌شد. نوبوناگا سه سال بعد در ۱۵۷۹ در این قلعه ساکن شد و آن را محل اصلی سکونت خود قرار داد.[52]

نبردهای ایشی‌یاما هونگان به مجموعه نبردهای ۱۰ ساله‌ای گفته می‌شود که از ۱۱ اکتبر ۱۵۷۰ تا ۱۰ اوت ۱۵۸۰ مابین نیروهای معبد ایشی‌یاما هونگانِ معبد اصلی شین بودیسم و نوبوناگا درگرفت.[53] معبد هونگان از قدرت اقتصادی و نظامی بسیاری برخوردار بود. نوبوناگا از طرفی در پی به وجود آوردن یک قدرت مرکزی در ژاپن و از طرف دیگر در پی منافع اقتصادی بود. وی به رهبران معبد هونگان دستور داده بود که این معبد را ترک و معبد را به وی واگذار کنند. رهبران معبد نیز که حاضر به قبول چنین امری نبودند به دنبال فرصت مناسب برای شروع نبرد با وی بودند.[54] در اوت ۱۵۷۰ نوبوناگا مشغول جنگ و درگیری با نیروهای میوشی بود که با حمله غافلگیرانه و ناگهانی نیروهای مسلح معبد هونگان مواجه شد. این درگیری که به نبرد قلعه نودا . قلعه فوکوشیما شهرت دارد، با شکست نوبوناگا پایان یافت و سرآغاز نبردهای ایشی‌یاما هونگان شناخته می‌شود که ده سال به طول انجامید.[55] به احتمال زیاد پیمان وحدت مابین رهبر معبد هونگان رننیو با خاندان تاکدا و خاندان موری در حدود سال ۱۵۷۲ به‌طور پنهانی بسته شده بود.[56]

در بهار ۱۵۷۷ کننیو و آشیکاگا یوشی‌آکی که به پناهندگی خاندان موری درآمده بود و از طرف این خاندان حمایت می‌شد، لشکری فراهم کردند. نوبوناگا به ژنرال ارشد خود آکچی میتسوهیده دستور داد تا معبد ایشی‌یاما هونگان را از سه طرف محاصره کند. با این حال این معبد به دریای داخلی ستو راه داشت و اسلحه و نیازهای معبد از این طریق و توسط سپاه دریایی خاندان موری تأمین می‌شد. پس از شکست خاندان موری در دومین نبرد از نبردهای کیزوگاواگوچی (۱۵۷۸) مسیر رساندن تجهیزات جنگی و موادغذایی به معبد ایشی‌یاما هونگان قطع شد. رهبر معبد، کننیو، نگران اتمام این ذخایر بود. به همین علت به‌طور پنهانی به اطلاع دربار ژاپن رساند که مایل است برای برقراری صلح پایدار مذاکره کند. نوبوناگا نیز با صلح موافقت کرد و بدین ترتیب در ۱۵۸۰ بین آن‌ها پیمان صلح بسته شد. کننیو پس از این پیمان قلعه را ترک کرد، اما پسر ارشدش که موافق پیمان صلح نبود، مقاومت را تا چند ماه دیگر ادامه داد تا اینکه وی نیز به‌ناچار تسلیم شد. پس از اینکه راهبان معبد هونگان را ترک کردند، این معبد به طرز مرموزی کاملاً سوخت و نابود شد. دلیل این آتش‌سوزی مشخص نشده‌است.[57] پس از آن نوبوناگا دستور داد قلعه‌ای جدید به جای معبد ایشی‌یاما هونگان بسازند. این قلعه توسط جانشینان نوبوناگا تکمیل شد و امروزه قلعه اوساکا نامیده می‌شود. پس از این واقعه، حوزه‌های بودایی در معابد خود محصور شدند.[58]

نبرد نوبوناگا با خاندان تاکدا سرانجام در ۱۵۸۲ پایان یافت، هنگامی که نیروهای متحد اودا–توکوگاوا به ولایت کای حمله بردند و آنجا را تصرف کردند. تاکدا کاتسویوری و پسر ارشدش تاکدا نوبوکاتسو در نبرد تنموکوزان شکست خوردند و اقدام به هاراکیری کردند. ولایت کای نیز به تملک نوبوناگا درآمد.[59]

از ۱۵۷۲ تا ۱۵۷۶ خاندان اوئه‌سوگی و خاندان اودا در مقابل خاندان تاکدا و خاندان هوجوی اخیر با یکدیگر ائتلاف داشتند. در ۱۵۷۶ آشیکاگا یوشی‌آکی به دشمن نوبوناگا خاندان موری محلق شد و اوئه‌سوگی کنشین نیز به دشمن دیگر نوبوناگا فرقه هونگانجی پیوست و به این ترتیب به حلقه دشمنان نوبوناگا وارد شد. نوبوناگا و کنشین در ۱۵۷۷ در نبرد تدوریگاوا مقابل یکدیگر قرار گرفتند. این نبرد با پیروزی کنشین پایان یافت.[60]

پس از درگذشت کنشین (۱۵۷۸)، بر سر جانشینی وی بین دو فرزندخوانده‌اش درگیری رخ داد و فرزندخواندهٔ وی اوئه‌سوگی کاگه‌کاتسو پس از پیروزی در محاصره اوتاته توانست رهبری خاندان اوئه‌سوگی را به دست آورد. اوئه‌سوگی کاگه‌کاتسو در ۱۵۷۹ با تاکدا کاتسویوری که پس از مرگ شینگن در ۱۵۷۳ رهبر خاندان تاکدا شده بود، پیمان اتحاد بست و بدین ترتیب رابطهٔ وی با نوبوناگا همچنان خصمانه بود. در ۱۵۸۲ پس از اختلاف مرزی بین نوبوناگا و اوئسوگی کاگه‌کاتسو محاصره اوزو در ولایت اتچو رخ داد. قلعه اوزو در ۲۲ ژوئن سقوط کرد اما روز قبل از آن در ۲۱ ژوئن در طی حادثه معبد هوننو در کیوتو نوبوناگا مجبور به خودکشی اجباری شده بود. سپاهیان اودا که موفق به تصرف قلعه اوزو شده بودند، پس از شنیدن خبر مرگ نوبوناگا پراکنده شده و قلعه را رها کردند. بدین ترتیب قلعه اوزو دوباره به دست خاندان اوئه‌سوگی افتاد.[61]

ژاپن در سال ۱۵۸۲ (حادثه معبد هوننو)
آبی (شرق): اوئسوگی کاگه‌کاتسو
سبز(شامل توکیوی امروزی): خاندان هوگو
قرمز: اودا نوبوناگا
زرد: موری تروموتو
فیروزه‌ای: توکوگاوا ایه‌یاسو (شامل سه ولایت از طرف از راست به چپ شامل سه ولایت سوروگا، توتومی و میکاوا)
سبز چُوسُوکابه مُوتُوچیکا در شیکوکو
آبی (غرب): شیمازو یوشی‌هیسا

شیکوکو در آن زمان از چهار ولایت آوا، توسا، سانوکی و ایو تشکیل شده بود. در اواخر دوره سنگوکو چُوسُوکابه مُوتُوچیکا توانسته بود بر ولایت توسا تسلط پیدا کند و قصد تصرف تمامی خاک شیکوکو را داشت. در این دوران ولایت آوا تحت تسلط خاندان میوشی بود. چوسوکابه موتوچیکا روابط دوستانه‌ای با نوبوناگا و همچنین خاندان موری برقرار کرده بود که هر دو دشمنان خاندان میوشی بودند. نوبوناگا ابتدا با نظر مساعد به پیشرفت موتوچیکا در منطقه نگاه می‌کرد و به وی اجازه تصرف هر زمینی که در شیکوکو در اثر حمله به دست می‌آورد را داده بود. اما پس از شکست خاندان میوشی و تبعیت این خاندان از نوبوناگا و همچنین شروع نبرد با خاندان موری که از یاران موتوچیکا محسوب می‌شد، نوبوناگا تجدیدنظر کرد و به وی ابلاغ کرد که در شیکوکو تنها ولایت توسا و نصف ولایت آوا را می‌تواند تحت اختیار داشته باشد. تغییر سیاست نوبوناگا خشم و مخالفت موتوچیکا را برانگیخت و رابطه این دو به دشمنی گرایید. در ۱۵۸۲ نوبوناگا سپاه بزرگی را به رهبری پسر سومش اودا نوبوتاکا در بنادر اوساکا و نزدیک به جزیرهٔ شیکوکو مستقر کرد. این سپاه منتظر فرصت مناسب برای گذشتن از دریا و حمله به سپاه موتوچیکا بود که حادثه معبد هوننو رخ داد و حمله متوقف ماند.[62]

نوبوناگا در تمام عمر با شورش و خیانت خاندان یا ملازمانش درگیر بود. قبل از ورود نوبوناگا به پایتخت، او با توطئه برادر کوچکتر خود اودا نوبوکاتسو مواجه شد. دو نفر از ملازمان قدیمی خاندان اودا، شیباتا کاتسوایه و هایاشی هیده‌سادا از شورش نوبوکاتسو ضد نوبوناگا حمایت کردند. نوبوناگا بعد از کشتن برادرش این دو ملازم را بخشید. پس از ورود نوبوناگا به پایتخت، دیگر از طرف خاندان خودش توطئه و شورشی صورت نگرفت. از آن پس شورش‌ها همه از طرف ملازمان خاندان‌های دیگری بود که بعد از ورود وی به پایتخت به تبعیتش درآمده و با وی ائتلاف کرده بودند. ماتسوناگا هیساهیده، آراکی موراشیگه، بشّو ناگاهارو و در آخر آکچی میتسوهیده نامدارترین شورشیان ضد نوبوناگا بودند. بجز شورش آکچی میتسوهیده، علت اصلی سایر شورش‌ها وضع متزلزل نواحی اطراف پایتخت و ناتوانی نوبوناگا در به دست گرفتن کامل قدرت در این نواحی بود. به طول کشیدن نبردهای ایشی‌یاما هونگان به مدت ده سال و نامشخص بودن برندهٔ نهایی این سلسله‌نبردها باعث شد که ماتسوناگا هیساهیده، آراکی موراشیگه، بشو ناگاهارو از ائتلاف با نوبوناگا دست برداشته و با معبد هونگان ائتلاف کنند.[63]

دلایل این کودتا روشن نیست و تا به امروز فرضیه‌های بسیاری در مورد انگیزه کودتای میتسوهیده مطرح شده‌است. بنابر یکی از این فرضیه‌ها آکچی میتسوهیده که مسئول پذیرایی از ایه‌یاسو بوده برای ضیافت از بهترین مراکز ماهیگیری کیوتو انواع گوناگون ماهی را تهیه کرده بود، اما بوی ناخوشایند یکی از ماهی‌های غذا موجب خشم شدید نوبوناگا نسبت به میتسوهیده شده و خشونت رفتاری نوبوناگا نسبت به وی در همان ضیافت کینهٔ میتسوهیده را برانگیخته است.[67] آکچی میتسوهیده ژنرال ارشد نوبوناگا با چوسوکابه موتوچیکا پیوند دوستی و خانوادگی داشت. یکی دیگر از فرضیه‌های موجود در مورد علت شورش میتسوهیده علیه نوبوناگا نارضایتی آکچی میتسوهیده از تدارکات حمله نوبوناگا به موتوچیکا است.[68]

در زمان قدرت‌گیری نوبوناگا امپراتور اوگیماچی (۱۵۱۷–۱۵۸۶) امپراتور ژاپن بود. نوبوناگا با کمک‌های مالی خود دربار را که در این دوران در مضیقه بود یاری می‌داد. در عوض هر زمان که لازم بود از دربار به عنوان میانجی استفاده می‌کرد.[69]

در ۱۵۸۱ نوبوناگا جشنواره رژه با اسب در کیوتو برگزار کرد و قدرت نظامی خویش را پیش امپراتور و دربار ژاپن به نمایش گذاشت. نوبوناگا پیشتر در ۱۵۷۸ از مقام وزارت که از طرف دربار به وی محول شده بود استعفا کرده بود. در ۱۵۸۲ دربار گزیدن یکی از سه مقام، دایجو-دایجین (صدرالاعظمی)، کانپاکو و شوگونی را به نوبوناگا پیشنهاد کرد که در صورت پذیرفتن هر کدام از این مقام‌ها، نوبوناگا زیر دست امپراتور مشغول به خدمت می‌شد. نوبوناگا پاسخ به این پیشنهاد را به بعد موکول کرد و قبل از اعلام رسمی پاسخ وی حادثه معبد هوننو رخ داد. بعد از امپراتور اوگیماچی، فرزند ارشد وی شاهزاده سانه‌هیتو به سلطنت می‌رسید. نوبوناگا پسر پنجم شاهزاده سانه‌هیتو را به فرزندی پذیرفته بود و در صورت امپراتور شدن این فرزندخوانده، نوبوناگا در مقام پدر امپراتور جای می‌گرفت. برخی از محققان احتمال می‌دهند که بین نوبوناگا و دربار اختلافاتی وجود داشته‌است. طبق یکی از فرضیه‌های مربوط به علل کودتای آکچی میتسوهیده، دربار ژاپن که از جاه‌طلبی نوبوناگا واهمه داشت، با برقراری ارتباط با آکچی میتسوهیده در پشت پرده کودتای منجر به کشته شدن نوبوناگا بوده‌است.[70]

در دوران سنگوکو افزودن به تعداد فرزندان به دلیل نیاز به جانشین، نوعی وظیفه و کار برای دایمیوها به حساب می‌آمد. همچنین پیوند با دایمیوهای دیگر از طریق پیمان‌های زناشویی و به وجود آوردن فرزندی که دارای خون مشترک دو خاندان باشد از سیاست‌های رایج آن دوران بود. هر چند طبیعتاً احتمال درگیری‌های مرسوم بر سر جانشینی نیز بیشتر می‌شد. نوبوناگا ۲۲ فرزند داشت که حتی در مقایسه با دیگر دایمیوهای پُرفرزند آن دوران نیز تعداد بسیار فرزندانش به چشم می‌آید. پدر نوبوناگا اودا نوبوهیده نیز ۲۴ فرزند داشت. تعداد خواهران و برادران نوبوناگا نشان از ثروت خانوادگی و توان مالی پدرش برای نگهداری از زنان متعدد دارد.[77] به غیر از زن اصلی، دو زنی که نوبوناگا بیش از همه دوست داشت، ایکوما کیتسونو و اونابه نو کاتا بودند. هر دوی آنان بیوه‌زنانی مسن‌تر از نوبوناگا بودند. گرایش به زنان مسن احتمالاً ناشی از جدایی وی از مادرش در همان دوران کودکی و کمبود محبت مادری بوده‌است.[78]

در دوره سنگوکو سامورایی‌ها ممکن بود سال‌های زیادی از عمرشان را دور از خانواده و در جنگ بگذرانند. طبق یکی از قوانین سامورایی‌ها و یکی از موارد ممنوعیت زنان، نزدیک شدن زنان به سامورایی در هنگام جنگ ممنوع بود. از این رو واکاشودو (شاهدبازی) در بین سامورایی‌ها رواج پیدا کرده و به نوعی سنت تبدیل شده بود. نوبوناگا بجز همسرانش با برخی از مردانی که در خدمتش بودند نیز در رابطه بود. دو تن از کوشوهای وی (منشی سامورایی) به نام‌های موری رانمارو و مائدا توشی‌ایه (در زمان نوجوانی وی) به عنوان شریک جنسی او شناخته می‌شوند.[79]

اکثر دایمیوها در دوره سنگوکو مجبور بودند ملازمی را که اجداد خود استخدام کرده بودند را در نظر بگیرند و بدون توجه به توانایی و کارایی، به آنها حقوق و زمین بدهند. در چنین زمینه‌ای که اصل و نسب و موقعیت اجتماعی مهمترین عامل تعیین‌کننده برای اشتغال بود، فرصت کمی برای پیشرفت یک سامورایی با استعداد وجود داشت. نوبوناگا کاملاً به سیستم شایسته‌سالاری اعتقاد داشت. نوبوناگا به این شهرت داشت که اگر کسی توانایی داشته باشد، بدون توجه به اصل و نسب، به او فرصت پیشرفت می‌دهد. همچنین او به ملازمی که یک بار شکست خورده یا به وی خیانت کرده بودند را می‌بخشید و به آنان فرصتی مجدد برای جبران می‌داد. به عنوان مثال، شیباتا کاتسوایه که در قضیه جانشینی از برادر کوچکتر نوبوناگا دفاع کرده بود پس از حل و فصل شدن این مسئله و جانشین شدن نوبوناگا، به عنوان ژنرال ارشد نزد نوبوناگا مشغول به کار شد. همچنین در نبرد شیزوگاتاکه، ساکوما موریماسا به هدف پشتیبانی از توکوگاوا ایه‌یاسو به این نبرد اعزام شد اما در برابر سپاه تاکدا شینگن شکست خورد. نوبوناگا بار دیگر به وی فرصت داد تا دوباره خود را ثابت کند اما چون نتوانست نقش فعالی در انجام وظایفش داشته باشد در نهایت اخراج شد.[80]

در دورهٔ سنگوکو بسیاری از سربازان رده‌پایین کشاورز بودند و سرباز–کشاورز محسوب می‌شدند. به همین علت در شروع برداشت محصول در فصل پاییز، این گروه از سربازان مایل به شرکت در جنگ‌ها نبودند و فرار آنان در هنگام نبرد مشکلاتی را به وجود می‌آورد. نوبوناگا کشاورزان تحت نفوذ خود را به دو گروه تقسیم کرد: یک گروه را در مزارع به عنوان کشاورز باقی گذاشت و گروه دیگر را از زمین‌های کشاورزی جدا کرد و به همراه خانواده‌شان در اطراف قلعه‌ها به عنوان سرباز حرفه‌ای ساکن کرد. به این ترتیب گروه اخیر برای حفظ خانه و خانوادهٔ خویش بیش از قبل برای شرکت در جنگ‌ها انگیزه داشتند. نوبوناگا همچنین در سپاه خویش از سلاح‌های جدید استفاده می‌کرد. در نبرد با خاندان موری دستور ساخت شش کشتی را داد که با آهن پوشیده شده بودند. این کشتی‌ها اولین کشتی آهنی ساخته شده در جهان بودند و تیر تفنگ‌ها و سلاح‌های گرم نمی‌توانست به آن‌ها نفوذ کنند. سپاه وی در جنگ‌ها از نیزه‌هایی استفاده می‌کردند که بسیار بلندتر از نوع متداول آن زمان بود. همچنین وی به تأثیر استفاده از تفنگ که به‌تازگی توسط پرتغالی‌ها به ژاپن وارد شده بود واقف بود و با وجود قیمت بسیار گزاف آن سپاه خود را با این سلاح جدید مجهز کرده بود.[81]

در قرون وسطی راهبان بودایی دارای چنان قدرتی شدند که با تحت فشار قرار دادن امپراتور توانستند امتیازات بسیاری را کسب کنند. آنان با دریافت مالیاتی به نام عبور از معابر عمومی و تعرفه بازرگانی به ثروت کلانی دست یافتند، به‌خصوص معبد انریاکو با دریافت مالیات از کسبه و مردم کیوتو که قلب اقتصادی ژاپن محسوب می‌شد، از نظر اقتصادی بسیار ثروتمند شده بود.[82]

نوبوناگا مالیات عبور از معابر عمومی را لغو کرد. همچنین در آن زمان پرداختن به شغل تجارت آزاد نبود و محدود به کسانی می‌شد که از دایمیوها یا معابد دارای اجازه مخصوص بودند. نوبوناگا این رسم را لغو و انجام تجارت را برای همه مردم آزاد کرد. لغو این محدودیت‌ها به رونق اقتصادی منجر شد.[83]

نوبوناگا نخستین رهبری بود که نسبت به تخصصی کردن سپاهیان اقدام کرد. وی عقیده داشت که باید کار سیاست را به سیاستمداران، کار جنگ را به ارتشیان و کار مذهب را به روحانیان واگذار کرد. وی اینکه راهبان به‌جای پرداختن به کار خود حریصانه در پی کسب ثروت، مسلح کردن خود و دخالت در کار سیاست بودند را قابل بخشش نمی‌دانست. بعد از یک قرن جنگ داخلی برای رسیدن به وحدت ضرورت داشت جلوی قدرت روزافزون نظامی و مالی راهبان گرفته شده و قدرت نظامی از پراکندگی به وحدت برسد. بدین ترتیب جنگ مابین نوبوناگا که قصد تغییر و نیروهای مذهبی که قصد حفظ حقوق به دست آوردهٔ خود را داشتند به امری اجتناب‌ناپذیر تبدیل شد.[84]

پس از کشتار نوبوناگا در واقعهٔ آتش زدن کوه هیئی این تصور در مورد نوبوناگا به وجود آمد که وی ترسی از خداوند ندارد، اما این عمل وی هرگز به معنای نفی مذهب نبود، بلکه وی با مداخله مذهب در سیاست و همچنین وجود تشکیلات نظامی فرقه‌های بودایی مخالفت داشت. ساخت معبد سیشو جهت بزرگداشت استادش هیراته ماساهیده و ساخت دو معبد پس از مرگ همسر غیراصلی‌اش ایکوما کیتسونو به جهت یادبود وی و دوستی و همکاری با برخی از راهبان بودایی مانند تاکوگِن سواُون نشان‌دهندهٔ این است که وی در جهت انکار و دشمنی با خود مذهب نبود.[85] وی هیچ‌گاه به معبدهایی که راهبان مسلح را تنها برای دفاع از معبدشان استخدام کرده و از این حد فراتر نرفتند، تعرض نکرد. بعد از تسلیم و خلع سلاح معبد انریاکو و معبد ایشی‌یاما هونگان هیچ ممنوعیتی برای عقاید پیروان این دو فرقه مذهبی صادر نکرد. به غیر از آن نوبوناگا در طول حیات خود حتی یک بار نیز فرمان ممنوعیت عقیدتی برای هیچ دین و مذهبی صادر نکرد.[86]

در رابطه با مسیحیت، رفتار نوبوناگا همواره نسبت به مسیحیان با مدارا بود. وی در کیوتو و شهر آزوچی به مبلغان مسیحیت اجازهٔ ساخت کلیسا داد. همچنین با اجازهٔ وی یک مدرسهٔ دینی مسیحی نیز در داخل کلیسای شهر آزوچی تأسیس شد.[87]

تصویری از نوبوناگا در هنگام تماشای سومو

نوبوناگا از همان هنگام که تنها دایمیوی یک ولایت یعنی اُواری بود، شخصاً با ملازمش به ورزش سومو می‌پرداخت. این علاقه تا هنگامی که به بزرگترین دایمیوی ژاپن تبدیل شد در وی باقی ماند. او ورزشکاران سوموی ماهر را جمع می‌کرد و در مراسمی که برپا می‌کرد به تماشای مبارزهٔ آن‌ها می‌نشست و به برندگان شمشیر و زمین به عنوان جایزه اهدا می‌کرد.[88]

نوبوناگا علاقهٔ مفرطی به مراسم چای ژاپنی داشت. در ۱۵۷۹ استاد بزرگ مراسم چای ریکیو به خدمت نوبوناگا درآمد. نوبوناگا از مراسم چای در جهت مصالح سیاسی استفاده می‌کرد. بدین نحو که در مراسم چای نوبوناگا فقط کسانی می‌توانستند شرکت کنند که اجازهٔ مخصوص داشتند. شرکت در این مراسم نوعی داشتن شأن و مقام در رژیم نوبوناگا به‌شمار می‌آمد. خرسندی و خوشحالی بسیار تویوتومی هیده‌یوشی هنگامی که برای اولین بار اجازهٔ شرکت در این مراسم را یافت در منابع تاریخی ثبت شده‌است.[89]

نوبوناگا همچنین هنرهای نمایشی و هنرمندان این رشته را مورد حمایت قرار می‌داد. وی مخصوصاً به نمایش کوواکامای علاقه داشت و بیشتر از اینکه خود به تنهایی به تماشای نمایش بپردازد از اجرای نمایش برای شروع پذیرایی از مهمانان خود استفاده می‌کرد.[90]

در ۱۵۴۳ یک کشتی پرتغالی که به سمت چین می‌رفت، راه خود را گم کرد و به کرانه‌های ژاپن رسید. پس از این دیدار تصادفی، چیزی نگذشت که کشتی‌های تجاری پرتغالی رفت‌وآمد به بندرهای ژاپن را آغاز کردند. اروپاییان در این زمان عصر کاوش را می‌گذراندند، اما ژاپنیان آگاهی بسیار اندکی در مورد کشورهای دیگر جهان داشتند. نوبوناگا پس از تسخیر پایتخت با مبلغان مسیحی دیدار کرد و به گفتگو با آنان علاقه‌مند بود.[91]

نوبوناگا به مبلغان مسیحی اجازهٔ ساخت کلیسا و مدرسه مذهبی را داد و از فعالیت آنان حمایت کرد. به نظر محققان این اقدام دلایل سیاسی داشته و نوبوناگا که در آن زمان در حال جنگ با نیروهای معبد ایشی‌یاما هونگان (شین بودیسم) بوده، ترویج مسیحیت را به عنوان رقیبی برای شین بودیسم در نظر داشته‌است. مبلغان مسیحی به عنوان هدیه آینه، ساعت، کنپیتو (آب نبات قندی)، تلسکوپ، ذره‌بین و اشیای دیگری را اهدا کردند. در میان اشیای اهداشده ماکتی از کرهٔ زمین بود. نوبوناگا به عنوان اولین ژاپنی شناخته می‌شود که با توضیحات مبلغان دریافت که کرهٔ زمین به شکل کروی است. همچنین مبلغان برده‌ای سیاه‌پوست را به همراه داشتند که توجه نوبوناگا را به خود جلب کرد. این اولین برخورد نوبوناگا با یک سیاه‌پوست بود. نوبوناگا دستور داد که وی را با آب شستشو دهند و چون رنگ وی تغییر نکرد بالاخره باور کرد که در جهان مردمی سیاه‌پوست نیز زندگی می‌کنند. سپس نوبوناگا از مبلغان خواست مرد سیاه‌پوست را به وی واگذار کنند. نوبوناگا به وی مقام سامورایی داد و نام یاسوکه را بر وی گذاشت.[92]