اصناف ایران و نهضت ضد جمهوری

در اوایل سال ۱۳۰۰ خورشیدی هنگامی که رضاخان در سمت نخست وزیری کوشید تا با کسب سلطنت قاجار، نظام حکومتی را به جمهوری تبدیل کند، بازاریان به پیروی از علما، بخصوص سید حسن مدرس، که از رهبران و یکی از سیاست‌مداران برجسته مجلس شورای ملی بود ضد اقدامات رضاخان و جلوگیری از تأسیس نظام جمهوری در ایران دست به تظاهرات زدند. ﴿ علت اصلی این بود که مدرس با رضاخان و زیادی خواهی هایش مخالف و درک کامل و درستی نسبت به جمهوریت نداشت.[1]﴾ رضاخان نیز در مقابل کوشید تا با کمک گروهی، تظاهراتی به نفع جمهوری در بازار به راه اندازد؛ و گروه به مغازه‌ها حمله کنند و در نتیجه با مداخله نظامیان بازار بسته شود و آنگاه شایعه نماید که بازار به حمایت از جمهوری تعطیل شده‌است. با این دسیسه در ۲۹ اسفند ۱۳۰۲، به دستور رئیس نظمیه، مساجد را بستند و آن گروه را به تظاهرات در بازار، اعزام داشتند تا با سر دادن شعار و تیراندازی مأموران، بازاری‌ها مجبور به بستن دکان‌های خود شوند و از مبارزه بگریزند. اما بازار تسلیم نشد و گروه بسیاری از بازاریان در قلب بازار به امامت یکی از علمای مبارز به نماز جماعت ایستادند. در این اجتماع چند نفر از وعاظ به سخنرانی‌های سیاسی ضد حکومت پرداختند و هزاران بازاری با امضای طومارهایی طویل، اعتراض خود را نسبت به جمهوری رضاخانی اعلام کردند.

سپس هیأتی را به نمایندگی از طرف بازار و علما انتخاب کردند و نزد میرزا حسین خان پیرنیا (موتمن الملک) رئیس مجلس فرستادند تا ناخشنودی بازار را از جمهوری رضا خانی به اطلاع برساند. در دوم فروردین ۱۳۰۳ ش. چندین هزار بازاری به همراه جمعی از طلاب در صحن و اطراف مجلس، جمع شدند و علیه جمهوری شعار دادند و خواستار دریافت پاسخ به اعتراض‌های خود شدند. نخست وزیر به اتفاق گروهی از افسران سعی کرد جمعیت را پراکنده کند، ولی مردم مقاومت کردند. خشونت و تشنج رو به تزاید، سبب شد که موتمن الملک، رضا خان را تهدید به رأی عدم اعتماد کند. رضا خان مجبور شد که عملیات خود را متوقف سازد.

در پائیز سال ۱۳۰۴ ش. درست زمانی که رضاخان در تدارک تغییر سلطنت قاجار به نفع خود بود، مراسمی عمومی در مدرسه نظام برپا کرد، در این مراسم اصناف و بازاری‌ها شرکت نکردند و رضاخان ناچار گروه کوچکی (حدود ۳۰تا۴۰نفر) از تجار را که امکان وادار کردن آن‌ها به شرکت در این مراسم بود، برای شرکت به اقامتگاه نخست وزیر دعوت کرد و سپس آن‌ها را روانه مدرسه نظام کرد تا در مراسمی که به افتخار رضاخان تشکیل یافته بود، شرکت کنند.