ابن فرخان طبری
ابو حَفص عُمَر بن فَرخان طَبَری (به انگلیسی: Abû Hafs 'Umar ibn Farkhân Tabarî) در آمل چشم به جهان گشود (درگذشتهٔ ۲۰۰ ه. /۸۱۵م) ستاره‌شناس و معمار ایرانی و مترجم از زبان پارسی میانه بود. ابو حفص عمربن فرخان طبری آملی دانشمند ستاره‌شناس و معمار سده دوم هجری قمری است. سال تولد وی به درستی معلوم نیست اما وفات وی را در حدود سال ۲۰۰هـ. ق نوشته‌اند.[1] گفته‌اند که پدرش فرخان از بزرگان تبرستان و هم‌نشین اسهبدان بوده است. دربارهٔ حضور او در دربار خلفای عباسی گفته‌های گوناگونی وجود دارد. عده‌ای حضور او را در طراحی شهر بغداد در عصر منصور و جانشینانش می‌دانند و برخی نیز نوشته‌اند که وی از دوره مهدی عباسی به بغداد آمد و در علم نجوم و معماری به فعالیت پرداخت. ذبیح‌الله صفا نوشته است که ابن فرخان در دورهٔ صدارت یحیی بن خالد برمکی و به دستور مهدی خلیفه عباسی به بغداد دعوت شد تا در ترجمهٔ آثار و متون پهلوی و همچنین در امور معماری و شهرسازی بغداد خدمت کند.[2] جایگاه و ارزش و علم ابن فرخان در بسیاری از آثار دانشمندان اسلامی از جمله ابوریحان بیرونی ستوده شده است. ابوریحان در کتاب قانون مسعودی خلاصه‌ای از عملیات ستاره‌شناسی ابن فرخان را آورده است.[3] فخررازی نیز دربارهٔ محل قرارگیری و رصدستارگان نقل‌هایی از ابن فرخان دارد.[4] ده‌ها کتاب منتسب به ابن فرخان در فهرست نسخ خطی کتابخانه‌های جهان از جمله آستان قدس وجود دارد اما مشهورترین آثار ابن فرخان: «تفسیرکتاب الاربعه (کوادری پارتیوم) بطلمیوس»، «المحاسن»، «اتفاق الفلاسفه و اختلافهم فی خطوط الکواکب»، «الموالید»، «رساله فی احکام النجوم»، «المعانی» و «جوامع الاسرار فی علم النجوم».
منابع
- (کحاله،1957 :7/304)
- صفا،1361:109/1)
- (بیرونی ،1422ق:3/401)
- (فخررازی، بی تا:8/172)
- بیرونی، ابوریحان. (۱۴۲۲ق). قانون المسعودی. مصحح عبدالکریم سامی. جلدسوم. بیروت: دارالکتب الاالعلمیه.
- ساروی، مهدی. (۱۳۹۴). عمربن فرخان طبری. مجموعه شناخت نامه مازندران. تهران: انتشارات رسانش نوین.
- صفا، ذبیح‌الله. (۱۳۳۹). «دورنمایی از سیر علوم و حکمت در ایران». دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. س۸. ش۲. ص۱۳–۲۴.
- فخر رازی، محمدبن عمر. (بی تا). المطالب العالیه. محقق احمدحجازی. ج۸. بیروت:دارالکتاب العربی.
- کحاله، عمررضا. (۱۹۵۷م). معجم المؤلفین. ج۷. بیروت:دارصادر.